محمدجواد ظریف که هم‌اکنون ریاست شورای راهبری انتخاب اعضای کابینه دولت چهاردهم را برعهده دارد در ایام انتخابات ریاست‌جمهوری به‌عنوان مشاور در میزگرد سیاست خارجی شبکه دو سیما در کنار مسعود پزشکیان حضور پیدا کرد و یکی از عوامل احیا نشدن برجام را تصویب قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران توسط مجلس یازدهم عنوان کرد.

این اظهارات ظریف واکنش‌های زیادی را در ایام انتخابات از ناحیه رقبای مسعود پزشکیان در پی داشت و این اظهارات وی را ناصحیح می‌خواندند.

بدترین قانون!

حجت‌الاسلام حسن روحانی رئیس دولت‌های دوازدهم و سیزدهم در ۳۰ خرداد ۱۴۰۳ در ایام انتخابات ریاست‌جمهوری چهاردهم اعلام کرد قانون راهبردی مجلس بدترین قانون در تاریخ جمهوری اسلامی ایران است؛ از این قانون بدتر نداشتیم.

براساس این قانون دولت مکلف به آغاز غنی‌سازی ۲۰ درصد، افزایش ظرفیت غنی‌سازی و تولید اورانیم غنی شده به میزان ماهیانه ۵۰۰ کیلوگرم، نصب و غنی‌سازی ۱۰۰۰ ماشین نسل ۲ و حداقل یک آبشار از ماشین‌های نسل ۶، بهره‌برداری از کارخانه تولید اورانیم فلزی در اصفهان، بهینه‌سازی و راه‌اندازی رآکتور آب سنگین اراک و طراحی یک رآکتور آب سنگین جدید و توقف نظارت‌های فراتر از پادمان ازجمله اجرای داوطلبانه سند پروتکل الحاقی شد.

البته دولت دوازدهم هیچ‌یک از مفاد این قانون را طبق جدول زمان‌بندی که مجلس تعیین کرده بود انجام نداد، اما از آنجا که در ماده ۹ قانون اقدام راهبردی عدم اجرای قانون منجر به مجازات برای مستنکفین می‌شد این قانون توسط دولت دوازدهم اجرایی شد.

نمونه یک کار خوب

مقام معظم رهبری در سوم خرداد ۱۴۰۲ در دیدار با نمایندگان مجلس یازدهم هم گفته بودند «قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها، مصوبه‌ای اساسی و مهم بود که کشور را از سرگردانی در مسئله هسته‌ای و حالت ندانم‌کاری نجات داد که نتایج اجرای آن را حتی در عرصه جهانی مشاهده می‌کنیم.»

رهبر انقلاب همچنین در دیدار با نمایندگان مجلس دوازدهم در ۳۱ تیر ۱۴۰۳ ضمن تعریف از این قانون که در مجلس یازدهم به تصویب رسیده است، گفتند: یک نمونه از کار‌های خوب، همین قانون اقدام راهبردی در مجلس قبل بود؛ این یکی از کار‌های بسیار خوب بود. البتّه بعضی‌ها اعتراض کردند و عیب‌جویی کردند؛ مطلقاً این عیب‌جویی وارد نیست و کار بسیار درستی بود. این حضور می‌تواند خیلی مؤثّر باشد. حالا انواع حضور؛ گاهی اوقات مثلاً با سفر‌ها و ملاقات‌های رئیس مجلس است؛ مثل همین سفر اخیری که آقای قالیباف داشتند، در این اجلاسی که بود که سفر مفید و پُرفایده‌ای بود که می‌تواند دولت محترم از آن استفاده‌ی زیادی بکند. یا سفر‌هایی که هیئت‌های بین‌المجالس مجلس می‌کنند، یا حتّی بدون اینها، یک بیانیّه؛ فرض کنید مثلاً یک قضیّه‌ای مثل قضیّه فلسطین پیش می‌آید، مسئله‌ی غزّه پیش می‌آید؛ شما یک بیانیّه بدهید، این در فضای عمومی دنیا کلّی تأثیر بر این مسئله می‌گذارد. یا حتّی بیانیّه هم نه، گاهی نطق نمایندگان. بنده گاهی اظهار توقّع کرد‌ه‌ام؛ در یک مواردی انتظار هست که نمایندگان در مجلس ناظر به این مسئله مهمّ سیاست خارجی یک حرفی بزنند، یک نطقی بکنند. در دنیا این کار معمول است؛ مثلاً فرض بفرمایید که رئیس کمیسیون سیاست خارجی فلان چیز را گفته؛ این در دنیا معروف می‌شود. خیلی از کار‌ها را مجالس می‌کنند و دولت‌ها از پشتوانه‌ی اقدام مجالس استفاده می‌کنند. همین قانون جامع تحریم آمریکایی‌ها علیه جمهوری اسلامی، علیه ایران، این قانونی که معروف است به «سیسادا»؛ این را مجلسشان تصویب کرد؛ البتّه رئیس‌جمهور دموکرات آن سال آدم دورویِ بددل که هم دورو بودند، هم بددل بودند، هم زرنگ بودند؛ از مسئولین ما زرنگ‌تر بودند که انصافاً انسان در بعضی از مراودات این را میبیند ــ امضا کرد آن را. می‌توانست امضا نکند؛ ادّعا می‌کرد که در قضیّه مسئله هسته‌ای و … می‌خواهد با ایران همکاری کند، همراهی کند، امّا در عین حال امضا کرد! قانون جامع را مجالسشان انجام دادند؛ مجالس این کار‌ها را می‌کنند. بنابراین، مجلس در این زمینه می‌تواند فعّال باشد.

پاسخ محکم به خروج یک‌طرفه

قانون اقدام راهبردی برای لغو تحریم‌ها و صیانت از منافع ملت ایران که در ۱۲ آذر ۱۳۹۹ در مجلس شورای اسلامی تصویب شده بود درواقع پاسخی به خروج آمریکا از برجام در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۷ بود. دونالد ترامپ رئیس‌جمهور وقت آمریکا که در کارزار‌های انتخاباتی خود همواره برجام را بدترین توافق برای آمریکا می‌دانست با نادیده گرفتن ۱۵ گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به صورت یکجانبه آمریکا را از این توافق خارج کرد.

پس از آن ایران ضمن اعلام ماندن در برجام تلاش برای ایجاد کانال مالی اینستکس را آغاز کرد که کشور‌های فرانسه، آلمان و انگلیس به‌دلیل همکاری نکردن با ایران از ایجاد آن شانه خالی کردند و فقط برای به تعویق انداختن توسعه برنامه هسته‌ای ایران وقت‌کشی کردند.

یک سال پس از خروج آمریکا از برجام در ۱۸ اردیبهشت ۱۳۹۸ شورای عالی امنیت ملی اعلام کرد: جمهوری اسلامی ایران در راستای صیانت از امنیت و منافع ملی مردم ایران، و در اعمال حقوق خود مندرج در بند‌های ۲۶ و ۳۶ برجام، از ۱۸ اردیبهشت ۹۸ برخی اقدامات خود در توافق برجام را متوقف می‌کند.

بر این اساس پنج گام برای کاهش تعهدات ایران در بازه زمانی دو ماهه اعلام شد، اما به اروپایی‌ها اعلام شد می‌توانند تبادلات بانکی و فروش نفت با ایران را از سر بگیرند که اروپایی‌ها در راستای همراهی با آمریکا از چنین اقدامی خودداری کردند و در خرداد ۱۳۹۹ یک قطعنامه علیه ایران در شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی صادر کردند که در آن اعضای شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از ایران به دلیل عدم همکاری با تحقیقات آژانس انتقاد کردند.

جالب اینجا بود که پیش‌نویس این قطعنامه پیش‌تر از طرف سه کشور اروپایی ارائه شده بود که دولت تدبیر و امید در حال تلاش برای ایجاد کانال مالی اینستکس با آنها بود. 

پس از این اتفافات وقتی که مجلس یازدهم در ۷ خرداد ۱۳۹۹ آغاز به‌کار کرد اقدام به تهیه قانون اقدام راهبردی کرد که در ۱۲ آذر ۱۳۹۹ به تصویب رسید تا جمهوری اسلامی ایران با این اقدام پاسخ در خور شانی به بدعهدی‌ها و زیاده‌خواهی‌های غربیان بدهد.

توسعه صنعت هسته‌ای

از دستاورد‌های قانون راهبردی مجلس توسعه و پیشرفت برنامه هسته‌ای کشورمان در عین تحریم بود که نگذاشت صنعت هسته‌ای از بدعهدی‌ها و وقت‌کشی‌های غربی‌ها لطمه بخورد. 

قانون اقدام راهبردی درواقع نتیجه نقض عهد آمریکا و کشور‌های اروپایی است که با اقداماتشان توافق برجام را به کناره‌ای راندند تا با خیال خام خود تحریم‌‎های همه‌جانبه‌ای را علیه ایران به‌کار گیرند، اما تصور نمی‌کردند ایران با یک اقدام متقابل پاسخگوی اقدامات آنها شود.

سوالی که مطرح است چرا تا قبل از تصویب این قانون توسط نمایندگان مجلس یازدهم در دولت تدبیر و امید توافقی برای احیای برجام صورت نگرفت که حالا قانون اقدام راهبردی وسیله‌ای برای معلق ماندن توافق برجام شده است.

خبرنگار: محمد امیرحسینی