از دیرباز همواره در سطح جامعه با افرادی روبه‌رو می‌شدیم که مشکلات جنسیتی داشتند. در چند سال اخیر، برخلاف قبل که با افراد ترنس یا دو جنسه و عمل تغییر جنسیتی برخورد تهاجمی می‌شد و افراد مورد ترد یا تمسخر واقع می‌شدند، برخورد مردم با افرادی که اصطلاحاً ترنس هستند یا دو جنسه هستند، بسیار بهتر شده و از آن‌ها در جامعه حمایت می‌شود.

امروزه آموزه‌های ادیان بزرگ جهان و نگرش آن‌ها نسبت به مقوله دین و جنسیت و به‌طورکلی گرایش‌های جنسی، چه کلی و چه در هر فرقه، بسیار متفاوت است. به‌طوری‌که بعضی از ادیان تغییر جنسیت را حلال یا حرام می‌دانند به دلایل مختلفی که مربوط به دیدگاه‌های آن‌ها در مورد خلقت، جنسیت، هویت و اخلاق است. برخی از دلایل را می‌توان در موارد زیر بیابید:

– در اسلام، تغییر جنسیت حرام نیست و در بعضی موارد واجب هم می‌شود. این بر اساس فتوای امام خمینی¹ و سایر مراجع تقلید است که بر اساس قرآن و روایات، جنسیت را بر اساس علائم شرعی تعیین می‌کنند. اگر کسی دوجنسی باشد یا جنس واقعی خود را نشناسد، مجاز است با عمل جراحی جنس خود را آشکار کند یا تغییر دهد. لذا تغییر جنسیت در این صورت، نه تغییر ماهوی است بلکه آشکار کردن واقعیت پوشیده است.¹

– در یهودیت و مسیحیت، تغییر جنسیت حرام است و به‌عنوان گناه شمرده می‌شود. این بر اساس باور آن‌ها به فروتر بودن زن در خلقت و گناه اولیه حضرت حوّا² است که باعث شده است زنان را ناتوان بدانند. همچنین آن‌ها باور دارند که خداوند هر کس را با جنس خاص خود خلق کرده است و تغییر آن به‌عنوان تخطّی از قانون الهی و تغییر در آفرینش خداوند محسوب می‌شود.³

قوانین و شرایط تغییر جنسیت در ایران

صرفاً دادگاه، مجوز صدور تغییر جنسیت را می‌دهد. بنابراین برای این‌که خانواده بتوانند مجوز تغییر جنسیت را زودتر از دادگاه دریافت کنند باید نزد وکیل بروند. ضمن اینکه این نکته را در نظر بگیرید که بیماری افراد و وجود شرایط دوجنسیتی برای تغییر جنسیت باید واقعی و قطعی باشد. حداقل دو روان‌پزشک معتبر باید وجود تضاد بین جسم و روح فرد را تائید کنند.

به چه کسانی ترنس گفته می‌شود ؟

عده‌ی از افراد هستند که شخصیت، اخلاق و شرایط ذهنی‌شان یا حتی علایق و رفتارشان با جنسیتی که در جسم آن‌ها وجود دارد، همخوانی ندارد. مثلاً مردانی که خلق‌وخوی زنانه دارند و یا زنانی که همچون مردان رفتار می‌کنند و به سمت کارهای مردانه گرایش دارند. به این گروه از افراد تراجنسی یا ترنس سکشوال گفته می‌شود.

افراد دوجنسیتی چه کسانی هستند؟

گروهی از افراد هستند که دچار اختلال جنسیتی در جسمشان هستند و در اصلاح دوجنسیتی‌اند. این افراد ساختار بدنشان ترکیبی از دو جنس است و مابین دو جنس زن و مرد قرار دارند، اما به یک جنس تمایل و شباهت بیشتری دارند ازنظر شخصیتی.

هر دو گروه این افراد مطابق قوانین حاکم در ایران، می‌توانند با طی کردن مراحل پزشکی و قانونی، اقدام به عمل جراحی تغییر جنسیت نمایند. انجام این عمل ازنظر شرعی در مذهب تشیع و برخی ادیان مسیحیت فاقد اشکال است.

حداقل دو روان‌پزشک معتبر باید وجود تضاد بین جسم و روح فرد را تائید کنند.

آیا فردی که ازدواج‌کرده است می‌تواند اقدام به تغییر جنسیت کند؟

بله، اگر فردی شرایط بیان‌شده را داشته باشد و مجوزهای قانونی را دریافت کند می‌تواند اقدام به تغییر جنست نماید حتی اگر ازدواج‌کرده باشد. اما در مورد حقوق و حقوق قانونی افرادی که ازدواج‌کرده‌اند و بعد تغییر جنسیت داده‌اند چند حالت پیش می‌آید:

• اگر شخصی بعدازاینکه ازدواج نمود، و قبل از اینکه رابطه‌ی جنسی با همسر خود برقرار نماید، اقدام به عمل تغییر جنسیت کند، عقد ازدواج باطل می‌شود. در اینجا مهریه‌ای به خانم تعلق نمی‌گیرد. اما اگر به‌طرف مقابل ضرر یا خسارتی وارد شود، شخصی که اقدام به تغییر جنسیت نموده باید آن را جبران کند.
• اگر زن یا مرد بعد از برقراری رابطه‌ی جنسی، تغییر جنسیت بدهند، چه خانم تغییر جنسیت دهد و چه آقا تغییر جنسیت دهد، باید مهریه خانم به‌طور کامل پرداخت شود. اما این دو نفر ازدواجشان باطل است. زیرا ازدواج دو فرد هم‌جنس، مطابق قوانین شرعی، باطل است.
• اما در فرض بسیار خاصی که هر دو نفر یعنی هم خانم و هم آقا اقدام به تغییر جنسیت نمایند، در اینجا ازدواج آن‌ها پابرجا می‌ماند.

مراجع عظام تقلید نسبت به مسئله تغییر جنسیت نظرات خود را اعلام کرده‌اند.

آیت الله العظمی خامنه ای:

سؤال: آیا عمل جراحی تغییر جنسیت جایز است؟

جواب: تغییر جنسیت جایز نیست؛ مگر آنکه از راه های علمی و عرفی اطمینان آور، ثابت شود که اعضا و اندام ظاهری، خلاف جنسیت واقعی است، در این صورت اقدام به تبدیل و تطبیق اعضای ظاهری با جنسیت واقعی فی نفسه جایز است، همچنین در صورتی که جنسیت واقعی ــ حتی با آزمایش های علمی ــ ثابت نشود و متقاضی تغییر، در وضعیت اضطرار شدید روحی باشد، جواز عمل مزبور فی نفسه بعید نیست.

آیت الله العظمی سیستانی:

پرسش: آیا تغییر جنسیت اشکال دارد ؟

پاسخ: اگر مقصود از تغییر جنسیت این باشد که با عمل جراحی آلت تناسلی مرد را قطع کنند و به جای آن برای او مجرای ادرار و آلت تناسلی مصنوعی بسازند و با تزریق هورمون علامات زنانگی از قبیل ریختن موهای صورت و برآمدگی سینه در او ایجاد کنند ، یا در مورد زنی که تغییر جنسیت می دهد مقصود این باشد که برای او آلت تناسلی مردانه مصنوعی قرار دهند و با تزریق هورمون علامات مردی از قبیل کوچک شدن سینه و روییدن موی صورت ایجاد کنند ، این امر موجب تغییر واقعی جنسیت نیست و احکام شرعی او تغییر نمی کند و از جهتی چون مستلزم کشف عورت و لمس آن است جایز نیست.

واما اگر مقصود تغییر دستگاه تناسلی داخلی وخارجی باشد که معیار اختلاف زن ومرد است ، پس این امر فی حد ذاته با قطع نظر از لوازمی که ممکن است حرام باشد اشکال ندارد ، ولی تا به حال این امر محقق نشده است و آن چه تا به حال صورت پذیرفته همان تغییر ظاهری است که تاثیری در تغییر احکام ندارد.

البته ممکن است در مورد کسانی که دچار ناهنجاری در دستگاه تناسلی شده اند با عمل جراحی آلت تناسلی مردانه را که مخفی شده است در مردی که ظاهری زنانه دارد ولی دستگاه تناسلی داخلی را ندارد نمایان سازند یا به عکس آلت تناسلی ظاهری مردانه را از زنی که دستگاه تناسلی زنانه داخلی دارد قطع کنند.

و این کار فی حد ذاته اشکالی ندارد و ارتباطی با تغییر جنسیت ندارد و البته اگر مستلزم نگاه یا لمس حرام باشد در صورتی جایز است که ضرورت داشته باشد یا ترک آن مستلزم حرج ومشقت شدید باشد.

آیت الله العظمی مکارم شیرازی:

پرسش: تغییر جنسیّت از نظر شرع چگونه است؟

پاسخ: تغییر جنسیّت و ظاهر ساختن جنسیّت واقعی (در افراد دو جنسی که یک جنس آنها غلبه دارد) خلاف شرع نیست؛ بلکه واجب است. البته باید از مقدمات مشروع استفاده شود یعنی نظر و لمس حرام در آن نباشد، مگر اینکه به حد ضرورت برسد، ولی تغییر جنسیّت صوری و کاذب جایز نیست.

منابع:

(۱) تغییر جنسیت – ویکی فقه.

(۲) آزادی، جنسیت، ادیان الهی – پرتال جامع علوم انسانی.

(۳) قوانین و شرایط تغییر جنسیت- فرهنگ تفاهم

(۴) دین و همجنس‌گرایی – ویکی‌پدیا، دانشنامهٔ آزاد.