مطابق با آخرین آمار ستاد مبارزه با مواد مخدر در سال ۱۳۹۸، ۴ میلیون نفر از جمعیت فعال کشور(۵ درصد)  با اعتیاد درگیر هستند این درحالیست که علی رغم تنوع مخدرهای مصرفی و پیچیدگی درمان اعتیاد، تکنیک‌های درمانی این آسیب محدود بوده و از نظر دارویی تنها چند دارو از جمله متادون و شربت تریاک مورد استفاده قرار گرفته است.

چندی پیش فرهاد اقطار- معاون پیشگیری و درمان اعتیاد مرکز توسعه پیشگیری و درمان اعتیاد سازمان بهزیستی کشور درباره چرایی ورود متادون به کشور و تاثیرات آن بر اعتیاد توضیح داد و گفت: مراکزی به نام شلتر و DIC برای کاهش آسیب معتادان ته‌خطی و تزریقی راه‌اندازی و برای کاهش بیماری ایدز در معتادان، به آنها وسایل بهداشتی یکبار مصرف ارائه شد و هنوز هم این اقدام ادامه دارد، به دنبال این اقدام آمار ایدز کاهش یافت. یکی از فلسفه‌هایی که وجود داشت این بود که اعتیاد تزریقی را به خوراکی تبدیل کنیم تا خطر آن کمتر باشد؛ حال درمان درصد بالایی از معتادان کشور را بر روی متادون قرار داده‌اند، درحالیکه درصد زیادی از آنها به متادون نیازی ندارند. به طور مثال فردی که مواد مخدر صنعتی مثل شیشه مصرف می‌کند وابستگی جسمی در او بسیار کم است و این درحالیست که به جای آنکه از روش ماتریکس درمانی برای او استفاده شود برای او متادون تجویز می‌کنند، حال سوالی که مطرح می‌شود این است که چه کسی مجوز این کار را به ما داده است و چرا حجم متادون در کشور افزایش پیدا کرد؟.

اقطار گفته بود که باید بررسی شود آیا استفاده از روش متادون‌درمانی برای همه افراد استاندارد است یا برای افرادی که نمی‌توانند اعتیاد را ترک کنند باید متادون تجویز شود؟ چرا متادون که ماده اعتیادآوری است در حال جایگزینی همه مواد است؟.

این درحالیست که مجید قربانی- مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر نیز با اشاره به اینکه متادون عموما (و نه الزاما همیشه) برای درمان نگهدارنده کسانی مناسب‌تر است که اعتیاد آنها در مراحل پیشرفته‌تر(مصرف سنگین مواد نظیر هرویین)، هم از نظر شدت وابستگی و هم از جنبه عوارض جسمی، روانی و اجتماعی ناشی از اعتیاد یا همراه با آن قرار دارند، اظهار کرده بود: بیماران، حتی آن‌هایی که مواد سبک‌تری مانند تریاک (در مقایسه با هروئین و شیره) مصرف می‌کنند عموما در مراحل پیشرفته اعتیاد برای درمان مراجعه می‌کنند بنابراین معمولا برای آنها «متادون»، داروی انتخابی است، حال آنکه اگر فرد در مراحل اول اعتیاد برای درمان مراجعه کند یعنی زمانی که اعتیاد و آسیب‌های آن شدت نیافته است، داروهای دیگر می‌توانند برای افرادی که معیارهای لازم دیگر را هم دارند، ارجحیت داشته باشند.

با وجود این اظهارات اما، باتوجه به اینکه برای تعیین روش و رژیم درمانی معیارهایی وجود دارد که در منابع علمی و پروتکل‌ها و راهنماهای درمانی اعتیاد معین شده‌اند و پزشک درمانگر باید پس از ارزیابی هر یک از بیماران براساس این معیارها تصمیم گیرد که فرد از چه رویکرد درمانی (پرهیز مدار یا نگهدارنده) و کدام دارو و کدام رژیم درمانی و برای چه مدت استفاده کند، استراتژی ستاد مبارزه با مواد مخدر در حوزه درمان اعتیاد از چند سال گذشته تغییر کرده است به گونه‌ای که در ابتدا وابستگی به متادون را کاهش و درمان را به سمت درمان‌های نوین حرکت دهند و همچنین از ترکیباتی مانند بوپره‌نورفین استفاده کنند.

بوپره‌نورفین یا متادون؛ کدام بهتر است؟

در همین راستا مجید قربانی- مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر در جدیدترین اظهارات درباره تغییرات و تحولات درمان دارویی اعتیاد می‌گوید: «بوپره‌نورفین» داروی امنی است و بیشتر برای کسانی که قصد شروع مصرف داروی درمان اعتیاد را دارند، با در نظر گرفتن مولفه های مناسب فرد مصرف کننده مناسب است، اما معمولا دو مشکل برای جایگزینی متادون با بوپره‌نورفین وجود دارد که یکی از آنها  مسئله فرهنگی است؛ زیرا کسانی که متادون مصرف می‌کنند با مصرف آن سازگار شده‌اند و به لحاظ فرهنگی احساس می‌کنند متادون داروی بهتر است. دوم اینکه معمولا متادون به ذائقه مصرف کننده مواد افیونی خوش‌تر می‌آید، در حالی که بوپرنورفین می تواند داروی مناسب‌تر باشد.

وی ادامه می‌دهد: هرچند که متادون داروی خوبی است اما به دلیل اینکه تصمیم داریم داروی امن‌تری مثل بوپره نورفین را جایگزین متادون کنیم از سال گذشته تجویز این دارو در سطح وسیع‌تری شروع شده و توسط درمانگران اعتیاد در کنار متادون و تنتوراپیوم(شربت تریاک) بیشتر تجویز می‌شود. مزایای داروی بوپره نورفین با توجه به آگونیستی – آنتاگونیستی (پارشیال آگونیست) بودن آن نسبت به متادون شامل امن‌تر بودن مصرف، وابستگی و عوارض کمتر و احتمال خطر مرگ بسیار پایین است.

اجرای آزمایشی درمان اعتیاد با داروی بوپره‌نورفین از زندانها

مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر با بیان اینکه داروی بوپره‌نورفین داروی جدیدی نبوده است و فقط در سبد دارویی معتادان قرار نداشته است، تصریح می‌کند: از سال گذشته تجویز داروی بوپره‌نورفین در زندان‌ها پایلوت آغاز شده است و اکنون نیز استقبال خوبی از آن شده است.  حتی در مراکز درمان سرپایی نیز همپای مصرف داروی تنتور اپیوم تجویز می شود. در واقع، درمانگران اعتیاد با توجه به ملاحظات و شرایط بیمار تا حد امکان سعی بر تجویز بوپرنورفین دارند.

براساس اظهارات قربانی، طی کاری پژوهشی ۱۵ هزار زندانی در سازمان زندان‌ها نیز تحت پوشش این دارو قرار گرفته‌اند که نتایج خوبی به همراه داشته است.

مصرف بوپره‌نورفین مناسب معتادانی با مصرف موادمخدر سبک‌تر

 متادون از سبد دارویی معتادان حذف نمی‌شود

وی با اعلام این خبر که به تدریج مصرف بوپره‌نورفین در سایر زندان‌ها به غیر تهران نیز دنبال و ترویج می‌شود، می‌افزاید: به دلیل اینکه جایگزین کردن داروی بوپره‌نورفین نیازمند زمان است و ذائقه معتاد نیز باید سازگار شود، مصرف بوپره‌نورفین برای معتادانی که مصرف سبکتری دارند مناسب‌تر است، از این رو سعی داریم در کوتاه‌ترین زمان با آمار بالایی از مصرف بوپره‌نورفین همراه شویم.

البته مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر با تاکید بر اینکه وزارت بهداشت و درمان به دنبال توسعه خدمات بهداشتی و درمانی در حوزه درمان‌های دارویی و غیردارویی است، می‌گوید که قرار نیست متادون از سبد دارویی معتادان حذف شود. داروهای آگونیست از دسته داروهایی است که به عنوان داروهای نگهدارنده شناخته می‌شوند و قرار نیست این داروها از سبد دارویی کشور حذف شوند. بنابراین، یکی از داروهایی که برای معتادان به ویژه معتادان پرخطر مورد استفاده قرار می‌گیرد داروهای آگونیست مثل متادون است.

چالش توزیع داروهای آگونیست در داروخانه‌ها

وی در پاسخ به سوالی درخصوص چالش توزیع داروهای آگونیست در داروخانه‌ها یا توسط مراکز درمان اعتیاد نیز به ارائه توضیحاتی می‌پردازد و می‌گوید: این بحث قبلا مطرح و قرار شده بود داروهای آگونیست در داروخانه‌ها عرضه و در مراکز توزیع شود اما به دنبال مصوبه‌ ستاد مبارزه با مواد مخدر فعلا این موضوع متوقف شده و همچنان توزیع داروهای آگونیست توسط دانشگاه علوم پزشکی و مراکز درمان اعتیاد انجام می‌شود و تصمیم جدیدی هم گرفته نشده است. در حال کارشناسی موضوع هستیم که توزیع داروها در داروخانه صحیح است یا اینکه عرضه داروها را به داروخانه و توزیع را به مراکز درمان اعتیاد واگذار کنیم؟ بنابراین، فعلا به همان روال قبل ادامه دارد.

کاشت داروی بوپره‌نورفین در بدن بیمار به روش ایمپلنت

ورود آهسته بوپره‌نورفین به بدن بیمار؛ شارژ ماهانه دارو 

قربانی در ادامه از تولید داروی بوپره‌نورفین به روش آهسته رهش نیز خبر می‌دهد و در توضیحات بیشتر این دارو به ایسنا می‌گوید: برخی شرکت‌های داروسازی برای تولید این دارو اقدام و ستاد را نیز در جریان گذاشته‌اند. در حال حاضر این شرکت‌ها در انتظار دریافت مجوز از سازمان غذا و دارو هستند و ما نیز موازی با آنها کارهای تحقیقاتی و پژوهشی اثرات مصرف بوپره‌نورفین به روش آهسته رهش را دنبال می‌کنیم.

مدیرکل درمان و حمایت‌های اجتماعی ستاد مبارزه با مواد مخدر ادامه می‌دهد: این دارو همان بوپره‌نورفین است با این تفاوت که به صورت ایمپلنت در بدن بیمار کار گذاشته می‌شود و آهسته رهش است و طی ۲۸ روز جذب بدن خواهد شد و دیگر نیازی نیست فرد روزانه داروی خود را دریافت کند، بلکه ماهیانه یکبار این دارو را دریافت می‌کند و آرام آرام در بدن بیمار اثربازدارندگی ایجاد و وسوسه و نیاز فرد به مصرف را کنترل خواهد کرد.

مزایای استفاده از ایمپلنت بوپره‌نورفین

این دارو گران‌تر از بوپره نورفین خوراکی؛ معتادان متجاهر قدرت خرید نخواهند داشت

وی درباره مزیت این دارو نسبت به بوپره نورفین نیز بیان کرد: بسیاری از افرادی که احتمال مصرف بیش از اندازه داشته باشند یا قصد سفر دارند یا ممکن است مصرف داروی خود را فراموش کنند و یا اینکه ممکن است دارو در اختیار کودکشان قرار گیرد، از این روش درمانی استفاده می‌کنند اما همان طور که قبلا اشاره شد، مهمترین مزیت استفاده از این روش، کاهش چشمگیر مرگ و میر ناشی از مصرف بوپرنورفین نسبت به متادون است.

قربانی در پاسخ به این سوال که آیا همه معتادان متجاهر امکان استفاده از این دارو را دارند یا خیر می‌گوید: خیر، طبیعتا این دارو گران‌تر از داروی بوپره نورفین خوراکی خواهد بود و به دلیل نیاز به مصرف طولانی مدت، معتادان بی بضاعت یا نظام های حمایتی برای درمان آنان از عهده هزینه‌های آن بر نمی‌آید اما در شرایط خصوصی با ابتکار عملی که در تولید این دارو به خرج داده شده قیمت آن یک سوم مبلغی است که در دنیا به فروش می‌رسد. این دارو به نوعی داروی اگونیستی است که فقط شکل مصرف آن متفاوت است