باشگاه خبرنگاران جوان؛ حسین مهدی تبار– در پی فروپاشی رژیم بشار اسد در اواخر سال ۲۰۲۴، سوریه وارد مرحله‌ای تازه از گذار سیاسی شده که در آن، یکی از اصلی‌ترین چالش‌ها، ساخت مجدد نیروهای مسلح ملی است. با وجود آغاز فرآیند رسمی بازسازی ارتش و نهادهای امنیتی در قالب یک ارتش انتقالی جدید، حضور هزاران جنگجوی خارجی – عمدتاً اویغورهای مسلمان از چین و کشورهای همسایه – بحران مشروعیت، انسجام و وحدت ملی را به مرکز مباحثات داخلی و بین‌المللی کشانده است.

بر اساس گزارش‌ها، ایالات متحده آمریکا اخیراً تقریباً تمام تحریم‌ها علیه سوریه را لغو کرده و همچنین نام گروه حیات تحریر الشام (HTS) را از فهرست سازمان‌های تروریستی خارجی خارج کرده است. این تصمیم پس از آن اتخاذ شد که دولت انتقالی سوریه – تحت رهبری HTS – طرحی را به تأیید واشینگتن رساند که به موجب آن، بیش از ۳۵۰۰ جنگجوی خارجی در قالب یگانی جدید موسوم به لشکر ۸۴ ارتش سوریه ادغام می‌شوند. پیش‌شرط قبلی آمریکا مبنی بر اخراج یا بازداشت این نیروها، کنار گذاشته شده است.

به گزارش نشنال اینترست، تغییر سیاست آمریکا نتیجه “شفافیت در فرآیند ادغام” عنوان شده است؛ مسأله‌ای که نماینده آمریکا در امور سوریه، تام باراک، در اظهاراتی در ژوئن ۲۰۲۵ بر آن تأکید کرد و محور سیاست جدید واشینگتن را مقابله با داعش و مهار نفوذ شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران دانست.

با این حال، حضور گسترده نیروهای خارجی در ارتش جدید، پیامدهای نگران‌کننده‌ای به‌دنبال داشته است. در پی ارتکاب خشونت‌های گسترده در استان‌های ساحلی سوریه و کشته‌شدن بیش از هزار غیرنظامی – که بسیاری از آنان علوی بودند – گزارش‌هایی از نقش مستقیم جنگجویان خارجی در این کشتار منتشر شده است. به گزارش رویترز، نیروهای دولتی به همراه عناصر خارجی در این جنایات مشارکت داشته‌اند.

برآوردهای غیررسمی حاکی از آن است که جنگجویان خارجی نزدیک به ۳۰ درصد از اعضای HTS را تشکیل می‌دهند. تنها جنگجویان اویغور تا ۷ هزار نفر تخمین زده می‌شوند؛ رقمی بسیار بیشتر از آمار رسمی اعلام‌شده توسط دولت سوریه. این نیروها ستون فقرات عملیات‌های نظامی HTS طی سال‌های گذشته بوده‌اند.

گزارشی از مرکز سوفان نیز با تأکید بر توانمندی‌های رزمی گروه‌های شبه‌نظامی خارجی مانند “ملحمه تکتیکال”، “یورتوغ تکتیکال” و “آلبانی تکتیکال”، نقش این نیروها در سقوط سریع رژیم اسد را حیاتی ارزیابی کرده است. این گروه‌ها که از طریق اتاق عملیات مشترک “الفتح المبین” هماهنگ می‌شوند، از تخصص قابل‌توجهی در زمینه لجستیک، هماهنگی میدانی، تبلیغات ایدئولوژیک و آموزش برخوردارند و هدف خود را انتقال دانش نظامی با رویکرد جهادی اعلام کرده‌اند.

به گزارش نشنال اینترست، برخی از این گروه‌ها اکنون وظیفه آموزش ارتش جدید سوریه را برعهده گرفته‌اند و حتی اقدام به تأسیس شرکت‌های نظامی خصوصی (PMC) برای آموزش و مشارکت مستقیم در نبرد کرده‌اند؛ موضوعی که نشان‌دهنده استقلال عملیاتی و نفوذ فزاینده آنان در ساختار نظامی کشور است.

پیش از تصویب رسمی طرح ادغام، گزینه‌های مختلفی برای حل پرونده جنگجویان خارجی مطرح بود: از ادغام اجتماعی مشروط تا بازگرداندن و بازپروری، اعطای پناهندگی غیرسیاسی، و انتقال به میادین نبرد دیگر. اما مسیر فعلی، عملاً به رسمیت شناختن بخشی از این نیروها در ساختار ارتش جدید است؛ اقدامی که بسیاری آن را “عادی‌سازی تهدید” می‌دانند.

به گزارش نشنال اینترست، چالش اصلی فراتر از صرف حضور جنگجویان خارجی است؛ فقدان یک دکترین نظامی ملی‌گرا و انسجام‌بخش، از مهم‌ترین موانع موفقیت در تشکیل ارتشی متحد به‌شمار می‌رود. ارتشی که باید نیروهایی با تفاوت‌های بنیادین – از اسلام‌گرایان HTS تا نیروهای کرد SDF، شبه‌نظامیان تحت حمایت ترکیه، گروه‌های وابسته به آمریکا، دروزی‌ها در سویدا و افسران سابق علوی – را زیر یک پرچم گرد آورد.

ابعاد ژئوپلیتیکی بازسازی ارتش سوریه نیز چشم‌گیر است. ترکیه در تلاش است با حمایت از ارتش جدید، نفوذ خود در شمال سوریه را تثبیت کند و همزمان با SDF مقابله نماید. عربستان سعودی، در چارچوب استراتژی مهار ایران، کمک‌های مالی خود را به ارتش انتقالی سوریه افزایش داده است. اسرائیل، در عین ادامه حملات خود به زیرساخت‌های نظامی در سوریه برای مقابله با حزب‌الله، از طرح ترکیه برای احداث پایگاه‌های نظامی در سوریه ابراز نگرانی کرده است.

چین نیز از مشروعیت یافتن نیروهای اویغور در ساختار نظامی سوریه به‌شدت نگران است. برخی تحلیلگران معتقدند که واشینگتن، از حضور این نیروها به‌عنوان اهرم فشار در رقابت ژئوپلیتیکی خود با پکن استفاده می‌کند.

در ژانویه ۲۰۲۵، کنفرانسی ملی تحت عنوان «نشست پیروزی» برگزار شد که طی آن، ساختار ارتش، وزارت دفاع، و وزارت کشور بازطراحی شد. تغییرات از جمله لغو سربازی اجباری، جذب نیروهای متخصص فناوری، و همکاری نظامی بین‌المللی اعلام شد. اما این تحولات فاقد چارچوب ایدئولوژیک منسجم‌اند؛ موضوعی که انسجام در ارتش چندپاره سوریه را تهدید می‌کند.

مراکز مطالعاتی مانند مرکز حرموون نیز در مطالعات خود، بر لزوم اجرای برنامه‌هایی نظیر خلع سلاح، ادغام مجدد و اصلاح نهادهای امنیتی (DDR/SSR) تأکید کرده‌اند. اما این مطالعات هشدار می‌دهند که نیروهای خارجی – با توجه به ماهیت ایدئولوژیک و فراملی خود – نمی‌توانند در این فرایند مشارکت داشته باشند. آن‌ها همچنین از واگذاری مناصب حساس به این نیروها – در پاسخ به فشارهای بین‌المللی – به‌شدت انتقاد کرده‌اند.

اگرچه HTS به‌طور رسمی منحل شده، اما بسیاری از فرماندهان و نیروهای آن همچنان در ساختار ارتش جدید حضور دارند. احمد الشارا (ابو محمد الجولانی سابق) که اکنون ریاست دولت انتقالی را برعهده دارد، در گفت‌وگوهایی اعلام کرده که از جهادگرایی جهانی بریده است. اما گزارش‌های تحلیلی نشان می‌دهند که ریشه‌های ایدئولوژیک HTS و نفوذ گروه‌های جهادی خارجی، همچنان از چالش‌های اصلی در مسیر نظام‌سازی به‌شمار می‌روند.

در نهایت، یکپارچه‌سازی نیروهای خارجی در ارتش جدید سوریه، خطری چندوجهی است که نه‌تنها ثبات داخلی کشور را تهدید می‌کند، بلکه می‌تواند دستاوردهای چند دهه‌ای تلاش‌های ضدتروریستی آمریکا را نیز تضعیف نماید. به گزارش نشنال اینترست، ممکن است تفکیک نیروهای خارجی در یگان‌هایی خاص – مانند لشکر ۸۴ – به‌عنوان راهکاری برای نظارت دقیق‌تر در نظر گرفته شده باشد، اما در بلندمدت، شاید نیازمند سیاستی متفاوت و جامع برای برخورد با گروه‌های شبه‌نظامی خارجی باشیم؛ گروه‌هایی که ماهیت ایدئولوژیک و تندرو آن‌ها، با الزامات ساخت دولت مدرن در تعارض است.