روز گذشته، الهام علی ‌اف رئیس جمهور جمهوری آذربایجان در یک مصاحبه تلویزیونی با رسانه‌های این کشور به بررسی وضعیت سیاسی و اقتصادی آذربایجان و تحولات منطقه‌ای در سال ۲۰۲۴ پرداخت و در این بین نکات مهمی را در خصوص مسائل دو جانبه و اختلافات میان جمهوری آذربایجان و ارمنستان بیان کرد.

اظهارات تند الهام علی‌اف برضد ایروان مجددا تنش‌های میان دو کشور را شعله‌ور ساخت. این سخنان موضع‌گیری‌ها و پاسخ‌هایی را از سوی مقامات مختلف ارمنستان را درپی داشته که موجب پیچیده‌تر شدن شرایط بحرانی در منطقه قفقاز جنوبی شده است.

در همین ارتباط و به منظور بررسی تاثیر سخنان الهام علی‌اف بر فرایند صلح میان دو کشور باشگاه خبرنگاران جوان گفتگویی را با احسان موحدیان کارشناس مسائل قفقاز انجام داد تا تصویری روشن‌تر از تاثیر سخنان علی‌اف بر شرایط منطقه‌ای ارائه دهد.

آیا می‌توان صحبت‌های علی‌اف را به نوعی یک تهدید نظامی علیه حاکمیت ارمنستان محسوب کرد؟ 

موحدیان: صحبت‌های تندی که دیشب علی‌اف داشت نه تنها تهدید حاکمیت ارمنستان بلکه تهدیدی نظامی علیه موجودیت ارمنستان بود. این صحبت‌ها نشان می‌دهد که برنامه جدی وجود دارد برای نابودی جمهوری ارمنستان. یعنی برنامه برای اشغال و سپس ایجاد دالان تورانی ناتو. 

علی‌اف این نکته را مورد اشاره قرار داد که کریدور زنگزور باید باز شود و باز هم خواهد شد. این مسئله نشان می‌دهد رئیس‌جمهور آذربایجان هیچ تمایلی به استفاده از کریدور ارس که ایران در حال ایجاد آن است ندارد و صحبت‌های قبلی که در این رابطه داشت، خیلی جدی نبوده است. در بخش دیگری از سخنان علی‌اف بیان شد که این کریدور یعنی کریدور زنگزور باید هرچه زودتر باز شود و هرچه ارمنستان این مسئله را زودتر متوجه شود بهتر است. او مدعی شد آذربایجان ۴ سال صبر کرده است، تا این موضوع از طریق مذاکره حل شود و پرسید آذربایجان تا چه اندازه باید صبور باشد.

 او معتقد است وقتی جاده‌ای وجود دارد چرا آذربایجان باید از جاده‌های دیگر استفاده کند. منظور وی این است که نمی‌خواهیم از جاده‌ای که از ایران می‌گذرد استفاده کنیم. در ادامه هم گفته ارمنستانی‌ها نباید ما را ناراحت کنند، چون ما قدرت پیشرو در منطقه هستیم. این گفتار‌ها نشان می‌دهد که تهدید مستقیمی بر علیه حاکمیت ارمنستان و جنوب این کشور در استان سیونیک در ذهن علی‌اف شکل گرفته که می‌خواهد جنوب این کشور را اشغال کند.

رئیس‌جمهور آذربایجان در بخشی از صحبت‌های خود به ارمنستان هشدار می‌دهد که ما منبع خطر برای شما نیستیم و اجازه ندهید مانع ما بشوند، و یک مانع بین نخجوان و جمهوری آذربایجان ایجاد کنند. کریدور زنگزور باید باز شود. به‌نظر می‌رسد علی‌اف در خلال صحبت‌هایش به ایران هم هشدار می‌دهد که شما مانع اجرای این کریدور شده‌اید. پس ارمنستان باید در مقابل ایران بایستد و این کریدور را اجرایی کند؛ که البته ارمنستان تا به حال مقاومت کرده، چون به خوبی می‌داند که اگر این کریدور جعلی در جنوب این کشور شکل بگیرد به تدریج زمینه ساز تغییرات هویتی، تمدنی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی خواهد شد و ترکیه و باکو زمینه‌سازی خواهند کرد که این منطقه را از ارمنستان جدا کنند. 

در چنین حالتی ارمنستان از همه اطراف خود با کشور‌هایی مواجه می‌شود که با آن دوست نیستند و به تدریج امکان نابودی آن فراهم خواهد شد. 

در جای دیگری علی‌اف گفته ارمنستان منبع تهدید منطقه است و اراده مسلحانه ارمنستان منجر به یک تنش جدید در منطقه می‌شود ولی ما صلح می‌خواهیم. علی‌اف در صحبت‌های خود سعی دارد ارمنستان را به جنگ طلبی متهم کند، این در حالیست که حجم سلاح‌هایی که جمهوری آذربایجان از رژیم صهیونیستی و انگلیس و ایتالیا دریافت می‌کند بسیار بیشتر از تسلیحاتی است که ارمنستان از هند و فرانسه دریافت می‌کند. آن هم با این توضیح که تسلیحات دریافتی ارمنستان عمدتاً تسلیحات تدافعی هستند، اما تسلیحات آذربایجان تسلیحاتی تهاجمی. ضمنا برد تسلیحات آذربایجان بسیار بیشتر از چیزی است که برای مقابله با ارمنستان مورد نیاز این کشور باشد. مانند ناوچه‌های دریایی که این نشان می‌دهد ممکن است آذربایجان در آینده با تحریک انگلیس و رژیم صهیونیستی برای آزار ایران هم اقدام کند. 

نکته دیگر آنکه علی اف ارمنستان را یک کشور فاشیستی توصیف کرد، که نزدیک ۳۰ سال توسط حاکمان فاشیستی اداره شده است. او همچنین مدعی شد که فاشیسم باید نابود شود. یا توسط ارمنستان نابود شود یا آذربایجان آن را نابود می‌کند. 

خط سیری که در که در طول مصاحبه به وضوح می‌توان آن‌را مشاهده کرد، سیاست اهریمن سازی از ارمنستان است. تا در ادامه باکو بتواند به هر نوع اقدامات خود علیه این کشور مشروعیت بخشد. چرا که اگر در مورد قره‌باغ این موضوع وجود داشت که بسیاری از کشور‌ها آن را متعلق به خاک آذربایجان می‌دانستند و در مقابل عملیات نظامی وی در این منطقه و کوچ اجباری ارامنه سکوت کردند، اما این موضوع در خصوص منطقه سیونیک صادق نخواهد بود و مطمئنا هرگونه اقدام نظامی در این منطقه با واکنش‌های شدید بین‌المللی مواجه خواهد شد. 

علی‌اف برای حل این مشکل دست به مفهوم سازی جدیدی زده و سعی دارد مفهومی جدید به نام «آذربایجان غربی» را در ادبیات سیاسی و معادلات تنش میان باکو و ایروان وارد کند. وی در همین راستا از پاشینیان خواسته که باید با اهالی آذربایجان غربی دیدار کرده و نگرانی‌های آنها را پوشش دهد که به ناحق از سرزمینشان بیرون شدند. اساسا علی‌اف در ادبیات سیاسی خود ارمنستان را آذربایجان غربی معرفی می‌کند و مدعی است مسئله آذربایجان غربی ادعای سرزمینی ما نیست بلکه یک مسئله حقوق بشری است. 

علی‌اف این ادعای سرزمینی را اینگونه ادامه می‌دهد؛ تا زمانی که آذربایجانی‌ها نتوانند در آذربایجان غربی از جمله در زنگزور ساکن بشوند این مسئله از دستور کار خارج نخواهد شد و این را هم ارمنستان و هم پشتیبانان آن باید بدانند که بدون حل این مشگل هیچ روند صلحی پیش نخواهد رفت. 

بسیار روشن است که علی‌اف با طرح چنین مسائلی برای اشغال جنوب ارمنستان در حال زمینه چینی است. از منظر باکو این طرح یا از طریق تهدید و ارعاب دولت و ملت ارمنستان تحقق پیدا می‌کند و یا از طریق عملیات نظامی. اجرای این پروژه از سوی باکو و حمایت آنکارا دو هدف را به دنبال دارد. هدف حداقلی آن ایجاد دالان جعلی زنگزور بدون اعمال حاکمیت ارمنستان بر آن و هدف حداکثری تصرف و الحاق منطقه سیونیک در جنوب کشور ارمنستان است. به هرصورت تصویری که می‌توان از اقدامات اعلامی و اعمالی جمهوری‌آذربایجان برداشت کرد این است که اگر ایروان در برابر خواست باکو در قبال ایجاد کریدور همچنان مقاومت کند تحرک نظامی نسبت حاکمیت سرزمینی ارمنستان در آینده نزدیک قطعی است.

ریشه و دلایل صحبت‌های اخیر علی‌ف را در کدام مسائل و رویداد‌های منطقه و جهانی می‌دانید؟ 

موحدیان: به‌نظر یکی از دلایلی که باعث اتخاذ چنین مواضعی از سوی دولت باکو شده است تحولات منطقه و اتفاقاتی که در سوریه رخ داده، همچنین باید به شروع دور دوم ریاست جمهوری ترامپ در آمریکا اشاره کرد به اضافه اینکه به نظر می‌رسد شرایط نامطلوب اقتصادی ایران، این توهم را در علی‌اف ایجادکرده است که می‌توان در این فضا جاه طلبی‌های منطقه‌ای خود را دنبال کند. در واقع او تصور می‌کند که، چون در سوریه شرایط محور مقاومت فعلاً مطلوب نیست می‌تواند با فشار بر ایران کشور را از موضع سرسختانه و قاطع در قبال کریدور زنگزور بازدارد. 

از طرفی او می‌خواهد آذربایجان را در چشم ترامپ کشوری مهمی جلوه دهد. کشوری که توانایی تامین انرژی ارزان برای غرب و اقدامات موثر علیه ایران و روسیه را دارد.  البته که محاسبات او کاملا اشتباه است و نه تنها ایران به هیچ وجه در موضع ضعف قرار ندارد بلکه تهران قاطعانه از حق خود و منافع خود دفاع خواهد کرد و از طرفی باید توجه داشت که ترامپ علاقمند است که گاز اروپا را با منابع آمریکایی تامین نماید. طبیعتاً دوست ندارد این منافع را به آذربایجان واگذار کند همانطور که نمی‌خواهد به روسیه واگذار نماید. در واقع این اقدام علی‌اف که می‌خواهد گاز تحریم شده روسیه را در بازار‌های جهانی به فروش برساند اقدامی است که ترامپ آن را نخواهد پذیرفت و علیه آن وارد عمل خواهد شد؛ و محاسبات علی اف در این زمینه کاملاً اشتباه است. 

از طرفی او تصور می‌کند که می‌تواند در ایران مشکلات قومیتی ایجاد کند تا ایران نسبت به تحولات قفقاز دچار حواس پرتی و عدم واکنش صحیح شود که البته این هم یک تصور خامی است که در تصورات دولت‌مردان باکو جریان دارد. علی‌اف می‌داند که در برابر ایران پرونده‌های باز زیادی وجود دارد که این پرونده‌ها باید رسیدگی شود. او می‌داند که ایرانی‌ها یک غرور ملی دارند، و این مسئله که در آذربایجان توهین‌های گسترده‌ای به ایران و ایرانی می‌کند و تلاش می‌شود یک هویت سازی جعلی برای آذری‌های ایران ایجاد شود موجب خشم و ناراحتی ایرانی‌ها می‌شود. او تلاش می‌کند بر این اساس صحبت‌هایی را علیه ایران و مقامات در تهران مطرح کند تا فرصتی برای طرح این مطالبات ایجاد نشود. 

از طرف دیگر او اطلاع دارد که ایران به دلیل همکاری‌هایی که باکو با رژیم صهیونیستی دارد و نقض آزادی و سرکوب شیعیان آذربایجان و مشکلات زیست محیطی که این کشور در دریای کاسپین ایجاد می‌کند مطالباتی دارد، او به دنبال آن است که با ایجاد جنجال‌های ساختگی از شنیده شدن موضوعات اصلی جلوگیری کند. 

به نظر شما موضع‌گیری متحدان ارمنستان به خصوص فرانسه به اقدامات احتمالی آذربایجان چه می‌تواند باشد؟ 

موحدیان: قاعدتاً متحدین ارمنستان متوجه خواهند شد که آذربایجان به دنبال کریدور جعلی زنگزور است و اگر نتواند آن را از طریق ارعاب و تهدید کسب کند از طریق جنگ کسب خواهد کرد. از آنجایی که دولت پاشینیان بسیاری از خواسته‌های علی‌اف را مورد پذیرش قرار داده آذربایجان به دنبال آن است که در همین دولت خواسته خود را عملی کند و این دولت را وادار کند که بدون جنگ و خونریزی کریدور را واگذار نماید و در مرحله بعد به سمت جدا سازی منطقه سیونیک حرکت کند و خواسته نهایی خود را عملیاتی کند. از همین‌رو به نظر می‌رسد که فرانسه به تسلیح ارمنستان ادامه دهد البته فکر نمی‌کنم که فرانسه گام عملی چندانی در این قبال این موضوع بردارد و اگر هم بخواهد گامی بردارد به خاطر اینکه مرز مشترکی با ارمنستان ندارد فرصتی برای بازیگری موثر نخواهد داشت.

 تنها کشوری که می‌تواند و تاکنون باعث شده تا جمهوری آذربایجان به اشغال جنوب ارمنستان اقدام نکند جمهوری اسلامی ایران است که دسترسی مستقیم به جنوب ارمنستان دارد و هم اراده کافی را برای این اقدام دارد. چرا که ایران می‌خواهد مرز خود را با ارمنستان حفظ کند تا دسترسی آزادانه ایران به مرز‌های بالاتر و آب‌های آزاد حفظ شود و ایران دچار خفگی ژئوپلیتیک نشود؛ بنابراین اگر ارمنستان می‌خواهد که دچار مشکل نشود تنها کشوری که می‌تواند روی آن حساب کند ایران است.

با توجه به شرایط پیش آمده در منطقه موضع‌گیری علی‌اف در خصوص بازگشایی کریدور جعلی زنگزور را چگونه تحلیل می‌کنید؟

موحدیان: برنامه قطعی علی‌اف این است که کریدور جعلی زنگزور را ایجاد کند. باکو به دنبال آن است که این مسئله را از طریق مذاکره انجام دهد منتها آن‌ها به دنبال این هستند که هیچ کنترلی از سوی دولت ارمنستان بر این کریدور وجود نداشته باشد و بتوانند کنترل کاملی بر مناطق جنوبی ارمنستان داشته باشند و اگر هم ارمنستان نپذیرد مطمئنا در چند ماه آینده شاهد تنش‌های نظامی در منطقه خواهیم بود که بالطبع ایران هم با توجه به موقعیت مرزی و منافع امنیتی خود وارد این درگیری خواهد شد. چرا که آذربایجان تصور می‌کند با توجه فشار‌هایی اقتصادی و سیاسی که ترامپ در شروع دوره ریاست‌جمهوری خود بر ایران اعمال می‌کند و همچنین باتوجه به وضعیت محور مقاومت در منطقه و از سوی دیگر تصور این موضوع که بحران در منطقه قفقاز در اولویت قدرت‌های جهانی قرار ندارد می‌تواند ایران را به عنوان تنها مانع زنگزور تحت فشار قرار دهد.

 ایران باید در این شرایط بر مواضع خود به صورت علنی و با صراحت و قاطعیت پافشاری کند و به علی‌اف هشدار دهد که کماکان مخالف ایجاد هرگونه مسیری ارتباطی با منطق کریدور در سیونیک که می‌تواند ژئوپلتیک منطقه را تغییر دهد است. زیرا نتیجه قهری ایجاد چنین کریدوری خفگی ژئوپولیتیک ایران و محاصره ایران توسط نیرو‌های ناتو و نیرو‌های پانترک و نیرو‌های تجزیه طلب و اسرائیلی خواهد بود. قطعاً در هر اقدامی که قرار باشد در ایجاد کریدور زنگزور صورت بگیرد ما شاهد مشارکت گسترده صهیونیست‌ها و بازگشت نیرو‌های تکفیری که از قفقاز و آسیای مرکزی به سوریه اعزام شدند به منظور فتنه‌گری در مرز‌های ایران خواهیم بود.

نظرتان درخصوص اظهارات علی‌اف در آستانه سفر دیروز دبیر شورای عالی امنیت ملی به باکو به منظور دیدار با مقامات جمهوری آذربایجان چیست؟

موحدیان: یکی از نکاتی که در خصوص سخنان علی‌اف و سفر دبیر شعام به این کشور می‌توان به آن اشاره داشت این است که برنامه ریزی برای انجام اینگونه سفر‌ها از مدت‌ها قبل صورت می‌پذیرد. همزمانی سفر جناب آقای احمدیان به باکو و سخنرانی علی‌اف می‌تواند حاوی نکاتی باشد. از جمله اینکه رئیس‌جمهور باکو خواسته تا این سفر را تحت تاثیر قرار دهد و با این سخنرانی فضای مذاکرات را به نفع خود تغییر دهد. چرا که می‌دانست در سفر آقای احمدیان به آذربایجان بحث کریدور جعلی زنگزور مطرح خواهد شد. او تلاش کرده تا با این فضاسازی‌ها در مذاکرات دست برتر را داشته باشد. از طرفی علی‌اف می‌داند که ایران در حال برنامه‌ریزی برای امضای یک توافق جامع با روسیه در حوزه‌های مختلف است. می‌توان در نظر داشت که علی‌اف نگران این موضوع است که نتواند آنچه که غرب از این کشور انتظار دارد یعنی عدم توانایی در تحت فشار قرار دادن ایران و روسیه از منظر ژئوپلتیکی را به اجرا درآورد از همین‌رو سعی دارد با چنین سخنانی هم سفر رئیس شورای عالی امنیت ملی ایران در وهله اول و در گام بعدی توافقات حاصله میان ایران و روسیه را تحت شعاع بازیگری خود قرار دهد.