محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور در جلسه «شورای عتف» با انتقاد از عدم توجه به سند چشم انداز در حوزه علوم، تحقیقات و فناوری کشور گفت: در اوایل دهه هشتاد، به برنامه سوم توسعه که عملاً برنامه اصلاح ساختار بود، پرداخته شد. در آن زمان یکی از بخش‌های بسیار موفق در دو دهه گذشته، بخش آموزش عالی بود که از حدود ۱۷۰ هزار دانشجو در اوایل انقلاب به بیش از ۳ میلیون دانشجو رسیده و با وجود مشکلات فراوان، دوره‌های تحصیلات تکمیلی هم راه افتاده بود، همچنین پژوهش و ارتباط صنعت و دانشگاه به وضعیت قابل قبولی رسیده بود.

معاون اول رئیس‌جمهور در ادامه افزود: در این دوران، ضرورت سامان جدیدی در این حوزه احساس شد و اصلاح ساختار یا قانون تاسیس وزارت علوم، تحقیقات و فناوری در دستور کار قرار گرفت که کار بسیار پیچیده و سختی بود که چالش‌هایی با مراکزی دیگر مانند شورای عالی انقلاب فرهنگی ایجاد کرد.

عارف افزود: در داخل دولت نیز برخی مخالفت‌های جدی با قانون تصویب شده بوجود آمده بود که خوشبختانه با نگاه مثبتی که به توان بخش آموزش عالی در توسعه کشور در دید بزرگان، مجلس و شورای عالی انقلاب فرهنگی وجود داشت، به سند خوبی با نگاه به سی سال آینده رسیدیم. مزیتی که بیش از همه به آن توجه داشتیم منابع انسانی بود و عملکرد آموزش عالی که می‌توانستیم از طریق آن به رشد و توسعه علم و مشارکت در جوامع علمی برسیم، براساس سند چشم انداز نگاه ما این بود که باید جایگاه اول منطقه در توسعه علم را داشته باشیم.

نیاز به یک ارزیابی جدی

معاون اول رئیس‌جمهور گفت: اکنون زمان آن است که یک ارزیابی جدی درباره شورای عتف صورت گیرد، در حالی که در طی این چند دهه نقدی از عملکرد شورا ندیده‌ایم.

عارف افزود: قرار بود در ۱۴۰۴ جایگاه اول علمی در جنوب غرب آسیا را داشته باشیم، در منطقه‌ای که ۲۳ کشور و از جمله رژیم غاصب صهیونیستی که تمام توان آمریکا و اروپا در پشت اوست حضور دارند و ما باید از همه آنها‌پیشی می‌گرفتیم، اما اگر شاخص‌ها را نگاه کنیم می‌بینیم که در تولید مقاله در ۲۰۲۲ در رتبه ۱۵ قرار داشتیم و در ۲۰۲۴ به رتبه ۱۶ و از رتبه اول منطقه به رتبه دوم رسیده‌ایم.

معاون اول رئیس‌جمهور افزود:‌ بنا بود دانشگاهی در ۱۰۰ دانشگاه اول دنیا داشته باشیم، اما اکنون در ۳۰۰ دانشگاه اول هم حضور نداریم و بهترین رتبه ما ۳۳۴ است.

عارف در ادامه گفت:‌ در حوزه «های تک» در ۲۰۲۳ رتبه ۶۳ را داشتیم و در سال بعد به رتبه ۶۴ و در منطقه به رتبه هفتم رسیده‌ایم و در شاخص فناوری و نوآوری در ۲۰۲۲ رتبه ۷۵ و در ۲۰۲۴ رتبه ۷۹ در آموزش در ۲۰۲۲ رتبه ۷۱ و در ۲۰۲۴ به رتبه ۸۱ رسیده‌ایم و حال سئوال این است که اگر این شورای عالی نمی‌بود، کجا بودیم، باید ببینیم که شورای عتف در ارتقاء امور دانشگاه بعنوان هادی و مسئول علم و فناوری چه کار کرده است؟

 این فراز و نشیب‌های عجیب

وی افزود: اگر ۴۰ سال گذشته را ببینیم فراز و نشیب‌های عجیب و غریبی در دانشگاه داشته‌ایم که بخشی از آن ضد علم بوده و ضد چشم اندازی بوده است که مقام معظم رهبری به آن توجه داشته‌اند.

عارف افزود: فرمایشات مقام معظم رهبری را نگاه کنید و بعد ببینید فضای دانشگاه‌ها و عملکرد کل مجموعه آموزشی عالی ما چقدر با آن سازگار است و آیا ما همسو با نگاه رهبری و راهبرد‌های ایشان جلو رفته‌ایم؟

معاون اول رئیس‌جمهور در ادامه گفت: در حوزه «مهاجرت نخبگان» می‌بینیم که جوانان برجسته و نخبه کشور با زحمت اساتید و پیر شدن آنها علم یاد می‌گیرند، اما بعد از فارغ التحصیلی رها شده و در هفت خوان جذب، خسته و پژمرده می‌شوند، چقدر شورای عتف که مسئولیت تولید علم و فناوری را دارد به این مسائل پرداخته است؟ آیا تنها صرف تشکیل چند کارگروه و تولید چند مقاله یعنی اینکه به وظیفه امان عمل کرده‌ایم؟

عارف افزود: ماموریت این شورا، تحقق فرمایشات مقام معظم رهبری برای پنج دهه آینده است. امروز کشور ما بیش از هر زمانی نیاز به یک شورای برجسته ملی دارد.

وی افزود: ما باید بدانیم چقدر به نکاتی که مقام معظم رهبری تاکید دارند توجه می‌کنیم، به عنوان نمونه، با موافقت مقام معظم رهبری، «صندوق حمایت از پژوهشگران» و «بنیاد نخبگان» تاسیس شدند، اما آنها هم در مسیر مدنظر ایشان حرکت نکردند، بنیاد نخبگان که وظیفه اش کشف استعداد‌ها در دور افتاده‌ترین روستا‌های کشور و شکوفا کردن این استعدادهاست، تنها به حمایت از نخبگان شاگرد اول پرداخته است.

عارف گفت:متاسفانه ما آنقدر درگیر تشکیلات، آیین نامه نویسی، جلسات فرمایشی و تشکیل کمیته‌ها شده‌ایم که شورای عتف به جای آنکه مغز متفکر و پیشران توسعه کشور باشد و بگوید که کشور چگونه باید اداره شود، اولویت‌ها چیست و کشور را در برابر همه حوادث و آسیب‌ها «بیمه علمی» کند به موضوعات دیگری پرداخته است.

عارف با انتقاد از دخالت‌هایی که در امور داخلی دانشگاه‌های کشور می‌شود، گفت: متاسفانه این دخالت‌ها از سوی نهاد‌هایی که علی الاصول ربطی به دانشگاه نداشته‌اند، در ۴۰ سال گذشته بسیار صورت گرفته است، به جای آنکه صادقانه و صمیمانه، مسائل را حل کنیم آنها را سیاسی کرده‌ایم و مشخص است که در فضای سیاسی هم نمی‌شود تصمیم گیری کرد. متاسفانه می‌بینیم که درباره انتخاب یک فرد بعنوان مدیر گروه، دعوا می‌شود، از بیرون پیام می‌دهند که شما نمی‌توانید او را انتخاب کنید، فرد‌دیگری باید بیاید، اینها چالش‌هایی است که ربطی به نظام ندارد، این در حالی است که کوچکترین مسئله را به بزرگان ربط می‌دهند.

معاون اول رئیس‌جمهور با ترسیم خط مشی آموزش عالی در دوره جدید گفت: ضمن تشکر از مسئولان همه دوره‌های گذشته باید در ابتدا بررسی کنیم که روح حاکم بر اصلاحاتی که در نیمه اول دهه هشتاد در آموزش عالی صورت گرفت چه بود، اصلاحاتی که برجسته‌ترین آنها تشکیل شورای عالی عتف بود و بعد هم تشکیل قانون وزارت علوم، باید ببینیم آیا در مسیر ترسیم شده که در مذاکرات با بزرگان، شورای انقلاب فرهنگی و مجلس طراحی شد قرار داریم یا نه؟ بحث آن بود که اگر آموزش عالی در راس قرار گرفت همه برنامه‌های توسعه و پیشرفت و همه آرمان‌ها دست یافتنی است.

وی ادامه داد: اصلاح کشور از اصلاح دانشگاه شروع می‌شود، ما که نگاه امام (ره) و مقام معظم رهبری را قبول داریم، حالا باید ببینیم که چه مقدار در آن مسیر رفته‌ایم و شورای عتف به جای پرداختن به موضوعات علمی و فناوری کشور چقدر به دنبال تشکیلات و تشکیل کارگروه‌ها و کمیته‌ها بوده است.

عارف افزود: برای رفع این مشکلات باید نگاهمان را به سند چشم انداز که میثاق و تعهد ما است تغییر بدهیم، باید کمبود‌ها را جبران کنیم.

 وی گفت: ما باید جایگاه اول را در منطقه به دست بیاوریم و برای رسیدن به این هدف ممکن است مجبور باشیم که به جای ۱۴۰۴ سال‌های ۱۴۱۰ یا ۱۴۱۲ را به عنوان چشم انداز در نظر بگیریم، اما باید حتما به این چشم انداز برسیم.

معاون اول رئیس‌جمهور تصریح کرد: ما باید صادقانه موانع را با نهاد‌های ذیربط مطرح کنیم و بگوییم که این موانع را داریم، باید ببینم جوان مان بعد از خروج از دانشگاه، با جوانمان در هنگام ورود از لحاظ علمی، اخلاقی و فرهنگی چقدر تفاوت پیدا کرده است.

عارف با بیان اینکه شورای عتف، شورای وزارت علوم نیست بلکه شورای عالی آموزش عالی و فناوری است که باید شورا‌های دیگر را هم هدایت کند گفت: در این دوره با جدیتی که در وزیر علوم و همکارانشان و دولت وجود دارد مسیری روبه جلو و جدی‌ای را در حوزه علم، تحقیقات و فناوری دنبال خواهیم کرد، شما مطمئن باشید که دولت پشت سر شماست، و اگر ما حرکت خوبی را ببینیم حتما حمایت می‌کنیم بدون آنکه قصد دخالت و حاکم کردن یک نگاه خاص را داشته باشیم، ملاک ما فرمایشات مقام معظم رهبری، سند چشم انداز و اسناد بالادستی است.

معاون اول رئیس‌جمهور افزود: شورای علم و فناوری نمی‌تواند بدون حضور معاون علمی وفناوری رئیس‌جمهور باشد، اما نیازی به اصلاح هیچ بندی نمی‌بینیم و دولت در فکر اصلاح هیچ بندی نیست و اگر پیشنهادی باشد در داخل دولت مطرح می‌شود.

در این جلسه که دستور کار آن، ارائه گزارش عملکرد شورای عالی عتف، تشکیلات سازمانی دبیرخانه و بررسی آیین نامه طرح‌های اجرایی بلند مدت سرمایه گذاری کلان در بخش‌های آموزشی، پژوهشی و فناوری بود، ۱۲ کمیسیون این شورا معرفی شده و اهم اقدامات آنها در حوزه‌هایی مانند حوزه جذب نخبگان و راه اندازی دوره‌های پسادکتری، ساماندهی پژوهشگران مستقل و اخذ مجوز امریه سربازی سالانه برای محققان پسادکتری با موافقت مقام معظم رهبری بیان شد.