به گزارش گروه فرهنگ و هنر پایگاه اطلاع رسانی اخبار فارسی به نقل از خبرگزاری دانشجو، سیاست‌مداری قاطع، شجاع و تا اندازه‌ای شوخ‌طبع بود که وقتی رضاخان تصمیم گرفت از ورود او و یارانش به دوره هفتم مجلس شورای ملی جلوگیری کند و در انتخابات فرمایشی حتی یک رای به‌نام او از صندوق‌ها بیرون نیامد، گفت: «اگر ۲۰ هزار نفر از مردمی که در دوره‌های گذشته به من رای دادند همگی مرده یا رای نداده باشند، پس آن یک رأی را که خودم به خودم دادم چه شده است!»

این پاراگراف یک معرفی کوتاه از سیدحسن طباطبایی زواره مشهور به آیت‌الله سیدحسن مدرس، مجتهد سیاستمداری است که از آذرماه ۱۲۹۳ تا مردادماه ۱۳۰۷ به مدت ۴ دوره به عنوان نماینده مردم تهران بر کرسی مجلس شورای ملی تکیه زده است.

مردی از مردان قانون که در میان همه نامدارانی که رودرروی رضاخان و اقدامات او برای پایه‌گذاری استبداد نوین ایستادند، هیچکس شجاعت او را نداشت و اگر در جلسات مجلس شورای ملی برای تغییر سلطنت از قاجار به پهلوی، دکتر محمد مصدق رندانه کوشید رأی حاضران را برگرداند؛ شهید مدرس شجاعانه مخالفتش را اعلام کرد. البته هر دو تاوان سنگینی (تبعید طولانی) برای این مخالفت دادند، اما کینه رضاخان از مدرس، به مراتب بیشتر بود. مخالفت‌ها و افشاگری‌های مدرس در برابر او، چیزی نبود که با چند سال تبعید و بیرون راندن از مجلس و دنیای سیاست التیام بپذیرد، از این رو در کمال ناجوانمردی، درحالی که مدرس عملاً سال‌ها از دایره سیاست بیرون قرار داشت، حکم به قتل او داد تا آن همه سال مبارزه با شهد شهادت در تاریخ ماندگار شود.

زندگی و زمانه حیات مدرس به عنوان کسی که در زمان مشروطیت به حمایت از مشروطه‌خواهان پرداخت و از دوره سوم تا دوره ششم، برای چهار دوره نماینده مردم تهران در مجلس شورای ملی بود؛ در دوره جنگ جهانی اول، کمیته دفاع ملی را تشکیل داد و با اقدامات رضاخان مخالفت می‌کرد؛ از او شخصیتی موثر در تاریخ معاصر ایران و الگویی برای سیاستمداران کشور به یادگار گذاشته که ورای فراز و نشیب‌های زندگی سیاسی و شخصی او، تجربه نمایندگی مجلس شورای ملی در دو حکومت قاجار و پهلوی، روحیه استبدادستیزی و نطق‌های آتشین این مرد قانون می‌توانست موضوع نگارش کتاب‌های متعدد و فیلم و سریال‌های مخاطب‌دار باشد.

البته دست بازار کتاب از آثار با موضوع آیت‌الله مدرس آنچنان خالی نیست و علاوه بر قریب به ۳۰ کتاب تاریخی و پژوهشی با موضوع مدرس، «حکایت مرد تنها»، «چای خوش‌عطر پیرمرد» رمان «پیرمرد و صندلی»، «تن‌ها در محراب» و «گنجینه خواف»؛ درس‌ها و یادداشت‌های روزانه شهید سید حسن مدرس در تبعید از جمله کتاب‌های داستانی از زندگی و زیست شهید مدرس برای مخاطب است.

اما در طی این سال‌ها سریال و یا فیلمی که در خور شأن آیت‌الله مدرس ساخته شده باشد بسیار اندک است و تنها در سه اثر به صورت جدّی و مستقیم به زندگی وی پرداخته شده است.

در دهمین روز از آذرماه که در تقویم ملی ما به بهانه بزرگداشت روز شهادت شهید مدرس، روز مجلس نام‌گذاری شده است، نگاهی به آثار نمایشی که با موضوع زندگی این مرد قانون ساخته شده، داشتیم.

«مرغ حق»؛ زندگی مدرس در ۷ قسمت

مجموعه تلویزیونی «مرغ حق» که در سال ۶۵ روی آنتن شبکه یک رفت، اولین تلاش صداوسیما در راستای توجه به زندگی سیاسی شهید مدرس بود که اگرچه ساختار آن خیلی شباهتی به سریال به معنای امروزی نداشت، اما حرکتی قابل تقدیر برای معرفی نام‌دارترین بهارستان‌نشین بود.

«مرغ حق» که فاصله زمانی بین عقد قرارداد ۱۹۱۹ با انگلستان تا مرگ مدرس را در هفت قسمت روایت می‌کند؛ در واقع نمونه ارتقاء یافته تئاتری از حسین مختاری بود که آن سال‌ها به صحنه برده بود و مورد توجه مدیران وقت تلویزیون قرار گرفته و مقدمه‌ای برای ساخت یک فیلم درباره سیدحسن مدرس شد.

اجرای نقش مدرس در این سریال که ساختاری تقریبا تئاتری دارد و بیشتر نما‌ها در فضا‌های بسته با امکانات محدود تصویربرداری شده است؛ به‌عهده مرحوم هادی اسلامی بود.

نقش مدرس در این فیلم علاوه‌بر بازی هادی اسلامی، وامدار صدای منوچهر اسماعیلی هم هست و تا حد قابل قبولی توانسته ابعاد مختلف شخصیت مدرس را به نمایش بگذارد؛ قدرت و شجاعت در عین حال طمانینه و آرامش آیت‌الله مدرس و نیز طنز تلخ و گزنده‌اش در بازی هنرمندانه هادی اسلامی و لحن اسماعیلی قابل درک است.

بعد‌ها یک نسخه سینمایی از مجموعه تلویزیونی «مرغ حق» که با وجود ساخت با امکانات محدود دهه ۶۰ توانست تصویری قابل قبول از مرد قانون به نمایش بگذارد، تدوین و استخراج شد که تقریباً هر سال در روز ۱۰ آذر به مناسبت سالروز شهادت شهید مدرس از صداوسیما پخش می‌شود. البته از حق نگذریم صداوسیما در پخش آن ابتکار به خرج داده و هر سال از یک شبکه متفاوت آن را نمایش می‌دهد و در انحصار یک شبکه خاص نیست.

«مدرس»، دومین روایت سریالی تلویزیون از شهید

در دهه ۶۰ که قطار انقلاب اسلامی تازه به حرکت درآمده بود و نهاد‌هایی مانند مجلس شورای اسلامی با تغییر پوسته، جانی تازه گرفته بودند؛ مسئولان وقت صداوسیما برای تزریق تفکر انقلابی و صحیح میان نماینده‌های مجلس به فکر تولید اثر نمایشی درباره شهید مدرس افتادند و این کار به هوشنگ توکلی پیشنهاد شد.

مجموعه تلویزیونی «مدرس»، که اولین بار در سال ۱۳۶۶ با نقش‌آفرینی خسرو شکیبایی در نقش آیت‌الله سیدحسن مدرس روی آنتن شبکه یک سیما رفت، یکی از سریال‌های پرمخاطب آن روز‌های تلویزیون و به اصلاح یک سریال «خیابان خلوت کن» بود که داستان زندگی شهید مدرس را از ورود به تهران و نامزد شدن وی در مجلس شورای ملی و درگیری مدرس با رضاشاه تا کشته شدنش روایت می‌کند.

مجموعه تلویزیونی که سعی داشت در ۱۵ قسمت ۴۵ دقیقه‌ای حق نمایش چهره سیاسی مدرس را ادا کند و به گفته کارگردان آن اقبال از آن به مخاطب عام محدود نمی‌شد و حتی امام خمینی (ره) هم درباره سریال اظهارنظر کردند و فرمودند: «این مدرس را ببرید به دانشگاه درس بدهید و بگذارید ببینند؛ کاری که درباره مدرس در تلویزیون ساخته شد حتی لزومی ندارد در کتاب‌های درسی نامی برده شود؛ آنقدر این مدرس کامل و جامع مسائل تاریخی را روایت کرد که نیازی نیست سرمایه‌گذاری کنیم.»

خسرو شکیبایی، ماندگارترین مدرس تلویزیون

شاید یکی از مسائلی که باعث شد این نقش ماندگار شود، مونولوگ‌های طولانی بود که به تعبیر هوشنگ توکلی، با قدرت بیان شکیبایی آن مونولوگ‌های بعضاً ۲۰ دقیقه‌ای به نمایش درآمد تا مدرس همان‌گونه که همچون کوهی استوار مقابل ستمگران وقت می‌ایستاد، نشان داده شود.

آخرین «مدرس» در عمارت فرنگی

پس از آن بیش از یک دهه مدیران صداوسیما تلاشی برای معرفی مدرس در قالب آثار نمایشی به مخاطب نداشتند. بالاخره در سال ۱۳۸۸ با سریال «عمارت فرنگی» محمدرضا ورزی که بخش‌های قابل توجهی از آن به مبارزات آیت‌الله مدرس با استبداد و قرارداد ۱۹۱۹ اشاره دارد؛ این فقدان رفع شد و این بار مخاطب و نسل جدیدتر مدرس را با تصویری با کیفیت‌تر و قصه‌ای جاندارتر با بازی حسین محجوب به تماشا نشست.

مستند «تن‌ها مدرس»، از دیگر آثار نمایشی در موضوع شهید مدرس است که اگرچه در هیچ دو رده فیلم و سریال تعریف نمی‌شود، اما به هر حال جزو آثار نمایشی پخش شده از شبکه چهار صداو سیما است که روایتی از تولد تا شهادت سیدحسن مدرس و ابعاد زندگی سیاسی – مبارزاتی این فقیه سیاست‌مدار ارائه و تلاش کرده با بهره‌گیری از تصاویر آرشیوی، روایتی همه‌جانبه از فعالیت‌های شهید مدرس را ارائه دهد.

سه راوی اصلی مستند «تن‌ها مدرس» که فیلم‌برداری آن در شهر‌های تهران، کرمانشاه، اصفهان، استانبول و چند شهر دیگر صورت گرفته است، سیروس سعدوندیان (مدرس)، ناصر طهماسب و علیرضا شجاع نوری هستند.

سه سریال و یک فیلم مستند؛ این تمام توجه صداوسیما در تاریخ ۴۷ ساله زیست او پس از انقلاب به نامدارترین مرد قانون است که ۴ دوره بر کرسی نمایندگی مجلس تکیه زده، در مقابل استبداد حکومت وقت قد علم کرده، نطق‌های آتشین داشته و بهای آن را با هفت سال تبعید و نهایتاً شهادت، پرداخته است.

با این احوال عجیب نیست که هم‌نسلی‌های من که سه دهه در خاک این کشور زیسته و از هوای آن تنفس کرده‌اند، مدرس را فقط با یک اتوبان در پایتخت بشناسند که پل طبیعت بر آن استوار است؛ نه آن نطق‌های آتشین و مبارزارتش با استبداد.

منبع: خبرگزاری خانه ملت