مراسم پیاده روی کربلا در روز اربعین، از دیرباز در میان شیعیان و دوستداران اهل بیت (ع) اهمیت بسزایی داشته و علما و مراجع نیز همگام با مردم عراق و دیگر سرزمین‌های اسلامی در این مراسم معنوی شرکت می‌کنند. در خصوص مضامین زیارت اربعین و فضیلت زیارت با پای پیاده با حجت الاسلام مرتضی عباسیان، کارشناس تاریخ اسلام، مدیر بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج) به گفتگو نشستیم که در ادامه آن را می‌خوانید:

حجت الاسلام مرتضی عباسیان، با اشاره به مضامینی که در زیارت اربعین بدان آن‌ها اشاره شده، گفت: در زیارت اربعین حضرت سیدالهشدا (ع) مفاهیم عمیقی از جمله امام شناسی نهفته است، در واقع معرفی امام به عنوان، ولی خدا محبوب خدا و دوست و نجیب خدا، آنجا که می‌فرمایند، اَلسَّلاَمُ عَلَی وَلِیِّ اللَّه وَ حَبِیبِهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی خَلِیلِ اللَّهِ وَ نَجِیبِهِ اَلسَّلاَمُ عَلَی صَفِیِّ اللَّهِ وَ ابْنِ صَفِیِّهِ، «سلام بر ولیّ خدا و حبیبش، سلام بر دوست خدا و نجیبش، سلام بر برگزیده خدا» این‌ها صفات اباعبدالله است که هر کدام صفت یکی از پیامبران بزرگ الهی است و سیدالشهدا (ع) هر صفت را از یکی از انبیا (ص) به ارث برده و این صفات در وجود مبارک حضرت مستجمع است.

مظلومیت سیدالشهدا (ع)

وی با بیان اینکه در زیارت اربعین سیدالشهدا (ع)، آنجاکه اشاره شده، السلام علی الحسین المظلوم، به مظلومیت امام (ع) تأکید شده است. وقتی در فراز قبلی و اوصافی که حضرت رو معرفی می‌کند دقت می‌کنیم اولین تصویری که در ذهن خواننده دعا شکل می‌گیرد، این است که حسین علیه السلام با خدای عالم ارتباط قوی دارد و کسی مقرب‌تر و عزیز‌تر از ایشان در کره خاکی وجود ندارد، اما در ادامه با فرازی رو به رو می‌شویم که اگر شناخت دقیق نداشته باشیم یک علامت سوال بزرگ در ذهن ما شکل می‌گیرد و آن سوال این است که اگر حسین، ولی و حبیب و خلیل خداست پس چرا اسیر کربات و قتیل عبرات می‌شود؟ که البته واضح و روشن است که سنت و حکمت خدا در این دنیا بر این است که انسان دارای اختیار است و در بندگی و کفر مخیر است.

عباسیان افزود: از این مطلب نباید غفلت کرد که حقیقت عالم این دنیا نیست، حقیقت عالم در آخرت است و در آن عالم حضرت چنان جایگاهی دارد که همه به احوالش غبطه می‌خورند و «حضرت باید قربانی شود تا متقرب شود، باید سر دهد تا از همه عالم سر شود» «اَلسَّلاَمُ عَلَی أَسِیرِ الْکُرُبَاتِ وَ قَتِیلِ الْعَبَرَاتِ. سلام بر آن دچار گرفتاری‌ها و کشته اشک ها».

اشاره به مفهوم شهادت

مدیر بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج) اقرار و شهادت را از جمله دیگر مفاهیم مورد اشاره در زیارت اربعین دانست و گفت: در زیارت اربعین ۸ بار کلمه اشهد بکار رفته است. امیرالمومنین (ع) در حکمت ۲۱۸ می‌فرماید: «یکی از نشانه‌ها و مراحل ایمان اقرار به زبان است». زائر حسین و کسی که با اباعبدالله علیه السلام می‌خواهد پیمان ببندد و همراهی کند می‌بایست اقرار به ولایت و جایگاه امام داشته باشد. در فرازی از زیارت اربعین، آنجا که ذکر شده «اَللَّهُمَّ إِنِّی أَشْهَدُ أَنَّهُ وَلِیُّکَ وَ ابْنُ وَلِیِّکَ وَ صَفِیُّکَ وَ ابْنُ صَفِیِّکَ الْفَائِزُ بِکَرَامَتِکَ» «خدایا من گواهی می‌دهم که حسین ولیّ تو و فرزند ولیّ تو، و برگزیده‌ی تو، و فرزند برگزیده توست حسینی که به کرامتت رسیده». به این مفهوم اشاره دارد.

برشمردن ویژگی‌های سیدالشهدا (ع)

وی خاطرنشان کرد: بیان ویژگی‌های امام حسین (ع) و جایگاه سیدالشهدا (ع) از دیگر مفاهیم زیارت اربعین است: زمانی که سیدالشهدا (ع) از مکه خارج می‌شد در پاسخ به اینکه چرا از مدینه خارج می‌شوی، به دیدار وجود مبارک پیامبر (ص) در خواب اشاره و فرمودند: جد بزرگوارم فرمودند، «إِنَ‏ لَک‏ فِی‏ الْجَنَّهِ دَرَجَاتٍ لَا تَنَالُهَا إِلَّا بِالشَّهَاده» «تو در بهشت درجه و جایگاهی داری که به آن نمی‌رسی مگر با شهادت». فلذا در زیارت اربعین چنین میگوییم: أَکْرَمْتَهُ بِالشَّهَادَهِ وَ حَبَوْتَهُ بِالسَّعَادَهِ وَ اجْتَبَیْتَهُ بِطِیبِ الْوِلاَدَ». «او را به شهادت گرامی داشتی». «و به خوشبختی اختصاصش دادی، و به پاکی ولادت برگزیدی» «و جَعَلْتَهُ سَیِّداً مِنَ السَّادَهِ وَ قَائِداً مِنَ الْقَادَهِ وَ ذَائِداً مِنَ الذَّادَهِ وَ أَعْطَیْتَهُ مَوَارِیثَ الأْنْبِیَاءِ»؛ و او را آقایی از آقایان، و پیشروی از پیشرویان، و مدافعی از مدافعان حق قرار دادی، و میراث‌های پیامبران را به او عطا فرمودی».

هدف از قیام عاشورا

عباسیان در ادامه بیان کرد: هدف اصلی حماسه عاشورا و نهضت کربلا «هدایت و نجات و بیداری امّت» است. آن حضرت در دعوت مردم به راه خدا و سنّت پیامبر و احکام قرآن چنان عمل کرد که عذر و بهانه‌ای را برای کسی باقی نگذاشت و اتمام حجّت نمود در زیارت اربعین می‌خوانیم؛ «فَاَعْذَرَ فی الدُّعآءِ، وَمَنَحَ النُّصْحَ». این عبارت یعنی گاهی بیدرای جامعه و شکستن جوّ خفقان و مبارزه با بدعت‌ها و انحراف‌ها، «خون» می‌خواهد. امام، چنین فرمود خون قلبش را در راه خدا نثار کرد: «وَبَذَلَ مُهْجَتَهُ فیک»، تا اینکه «لِیسْتَنْقِذَ عِبادَک مِنَ الْجَهالَهِ وَحَیرَهِ الضَّلالَهِ». «سبب بیداری امت رسول خدا شود و آن‌ها را از سردرگمی و جهالت نجات دهد».

وی افزود: وضعیت جامعه در عصر سیدالشهدا به گونه‌ای بود که بعد پنجاه سال با بدعت‌ها و تحریفات بنی امیه فرسنگ‌ها از جامعه نبوی فاصله گرفته بود تنها خون شهادت حسین علیه السلام می‌توانست در ارکانِ حکومت اموی که بر پایه جهل مردم استوار بود، زلزله بیافکند.

روشنگری و برشمردن ویژگی‌های دشمنان اهل بیت (ع)

این استاد حوزه و دانشگاه تصریح کرد: در ادامه فراز‌های زیارت اربعین به معرفی دشمنان و قاتلین اباعبدالله می‌پردازد و آن‌ها را معرفی می‌کند. این فراز مانند نورافکنی است که در جاده مه آلود راه را برای ادامه مسیر روشن می‌کند می‌باشد به ما می‌گوید؛ ویژگی‌هایی که باعث شکل گیری چنین بد بختی شود چیست. ما باید تلاش کنیم گرفتار چنین انحرافات و گناهانی نشویم. اشاره به ویژگی‌های «فریب خوردگان دنیا: «غَرَّتْهُ الدُّنْیا»، فروختن آخرت به بهای ناچیز دنیا: «وَشَری آخِرَتَهُ»، هواپرستی: «وَتَرَدّی فی هَواهُ»، به خشم آوردن خدا و پیامبر و امام، پیروی از منافقان و تفرقه افکنان و گنه کاران.

اشاره به زیارت اربعین در آیات قرآن کریم

وی در خصوص مستندات قرآنی زیارت و پیاده روی اربعین بیان کرد: در قرآن کریم دو دسته آیه درباره سفر وجود دارد، یک دسته به طور عام دعوت به سفر می‌کند و دسته دوم به طور خاص دعوت به زیارت آن‌هم با پای پیاده می‌نماید. خداوند متعال در آیه شریفه ۱۰۹ سوره مبارکه یوسف، می‌فرماید: «أَفَلَمْ یَسیرُوا فِی الْأَرْضِ فَیَنْظُرُوا کَیْفَ‏ کانَ‏ عاقِبَهُ الَّذینَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَ لَدارُ الْآخِرَهِ خَیْرٌ لِلَّذینَ اتَّقَوْا أَ فَلا تَعْقِلُونَ، سوره یوسف آیه:۱۰۹ که باتوجه به زمان نزول آیه رایج‌ترین شیوه سفر، سفر با پیاده است. «بهترین و اوّلین مصداق برای سیر و سفر، سفر با پای پیاده است» .. همچنین خداوند در آیه ۱۰ سوره مبارکه جمعه، مقدمه‌ای برای برخورداری از فضائل و برکات الهی برمی شمارد و می‌فرماید: «فَانْتَشِرُوا فِی الْأَرْضِ وَ ابْتَغُوا مِنْ فَضْلِ اللَّهِ وَ اذْکُرُوا اللَّهَ کَثیراً لَعَلَّکُمْ تُفْلِحُونَ»

سفارش به زیارت با پای پیاده

عباسیان افزود: دسته دوم: آیاتی که به نحو خاص بر سفر با پای پیاده دلالت دارد. خداوند در آیه ۲۷ سوره حج، دستور به زیارت با پای پیاده را هم داده است و آن را بهترین روش زیارت بر می‌شمارد و سُنّت می‌نماید. اولین محل زیارت در عالم خانه خدا بود. اولین نقطه‌ای که از زیر دریا‌ها سربرآورد و خشک شد و از زمین از همانجا شروع به گسترش نمود محل کعبه بود که همین نقطه اولین زیارتگاه هم محسوب می‌شود که اولین زائر آن حضرت آدم علیه السلام بود و تمام انبیای الهی این محل را زیارت کردند. «وَ أَذِّنْ فِی النَّاسِ بِالْحَجِّ یَأْتُوکَ رِجَالًا وَ عَلَی کُلِّ ضَامِرٍ یَأْتِینَ مِنْ کُلِّ فَجٍّ عَمِیقٍ‏» «و در میان آدمیان بانگ حج در ده تا پیاده و بر هر شتر لاغری که از هر راه دوری آمده باشد، سوی تو آیند». نکته مهم در این آیه این است که خدای متعال حج با پای پیاده را مقدم بر سواره ذکر فرمود که به خاطر این است که مقام کسانی که با پای پیاده به حج می‌روند در پیشگاه خدا افضل است چرا که رنج این سفر را بیشتر تحمل می‌کنند، و به همین دلیل در روایتی از پیامبر صلی الله علیه و آله می‌خوانیم: کسی که پیاده حج می‌کند در هر گام هفتصد حسنه دارد در حالی که سواره‌ها در هر گام هفتاد حسنه دارند».

زیارت اربعین در روایات

مدیر بنیاد فرهنگی حضرت مهدی موعود (عج) در ادامه بااشاره به اهمیت زیارت ائمه (ع) و سپس به اهمیت زیارت امام حسین در روایات، بیان کرد: امام رضا علیه السلام می‌فرمایند: «إن لکل امام حق فی عنق اولیائه و شیعته و انّ من تمام الوفاء بالعهد و حسن الاداء زیاره قبورهم فمن زارهم رغبه فی قبورهم و تصدیقاً بما رغبوا فیه کان ائمتهم شفعائهم ‏یوم القیامه». (هر امامی پیمانی بر گردن شیعیان و دوستانش دارد یکی از شرایط وفای به عهد و نیکو ادا کردن آن، زیارت مزار آنان است. پس هرکس با رغبت به زیارت آنان برود و زیارتشان کند و آنچه را که امامان بدان رغبت داشته‌اند تصدیق کند، در روز قیامت امامان شفاعت کنندگانشان خواهند بود).

با پای پیاده به زیارت رفتن در روایات

وی خاطرنشان کرد: در خصوص زیارت خانه خدا پیشتر اشاره شد که امام روح کعبه است. درباره ائمه (ع) از جمله امیرالمومنین (ع) نیزبه نقل از امام صادق (ع) آمده است: «هر که پیاده به زیارت امیر مؤمنان علیه السلام رود، خداوند متعال به هر گامی ثواب یک حجّ و یک عمره برای او نوشته می‌شود، و اگر پیاده برگردد، به هر گامی، برای او ثواب دو حجّ و دو عمره می‌نویسند». همچنین جناب عبدالعظیم حسنی از حضرت جواد علیه‏ السلام در مورد زیارت امام رضا علیه السلام نقل می‌کند که حضرت فرمودند: «ما زار أبی أحد فأصابه أذی من مطر أو برد أو حر الا حرّم الله جسده علی النار» «هیچ کس پدرم را زیارت نمی‌کند که متحمل سختی شود مثل باران یا سرما یا گرما، مگر آنکه خداوند بدن او را بر آتش حرام خواهد نمود».

عباسیان در پایان گفت: امام صادق (ع) درباره ثواب زیارت امام حسین علیه السلام با پای پیاده می‌فرماید: «کسی که با پای پیاده به زیارت امام حسین برود، خداوند به هر قدمی که برمی‌دارد یک حسنه برایش نوشته و یک گناه از او محو می‌فرماید و یک درجه مرتبه‌اش را بالا می‌برد، وقتی به زیارت رفت، حق تعالی دو فرشته را موکل او می‌فرماید که آنچه خیر از دهان او خارج می‌شود را نوشته و آنچه شر و بد است را ننویسند و وقتی برگشت با او وداع کرده و به وی می‏‌گویند:‌ای ولیّ خدا! گناهانت آمرزیده شد و تو از افراد حزب خدا و حزب رسول او و حزب اهل‌بیت رسولش هستی، به خدا قسم! هرگز تو آتش را به چشم نخواهی دید و آتش نیز هرگز تو را نخواهد دید و تو را طعمه خود نخواهد کرد». بنابر این پیاده به زیارت رفتن هم مورد سفارش قرآن است و هم در روایات معصومین تأیید شده و نه تنها از نظر عقل و هم از نظر نقل امری مورد تأیید بوده، بلکه تکریم مقام سید الشهدا (ع) است.

منبع: مهر