اولین قدم‌ها برای آموزش و فراگیری هوش مصنوعی به مردم دنیا با ساخت فیلم هوش مصنوعی توسط استیون اسپیلبرگ برداشته شد. ربات‌هایی در این فیلم به نمایش گذاشته شدند که احساس داشتند و سرنوشت نوع بشر را در اختیار گرفته بودند. 

پس از آن فیلم‌هایی مثل من ربات هستم ساخته شد که با تاکید بر هوش مصنوعی نوید دنیایی را در آینده دادند که در آن ربات‌ها جزو لاینفک زندگی مردم هستند و همه امور حتی خودروها هم با استفاده از هوش مصنوعی تردد می‌کنند. فیلمی که نوید سال‌های آینده را می‌داد و امروز بسیاری از فناوری‌هایی که در این فیلم به تصویر کشده شده ساخته شده است.

قبل از آنکه مفهوم هوش مصنوعی جای خود را در بین فیلمسازان باز کند از ربات‌ها در فیلم‌ها استفاده می‌شد، اما حرفی از فرمانبری ربات‌ها از هوش مصنوعی نبود. به‌طور مثال فیلم ترمیناتور ۲ (ساخته شده در سال ۱۹۹۱) که در آن ماشین‌ها در سال ۲۰۲۹ میلادی دنیا را در دست گرفته‌اند و با انسان‌ها در جنگ هستند. 

در فیلم شاهد جنگ دو ربات به نام‌های T۸۰۰ با بازی آرنولد شوراتزنگر و T۱۰۰۰ با بازی رابرت پاتریک هستیم که یکی برای نجات پسر نوجوانی به نام جان کانر که در آینده فرمانده انسان‌ها در جنگ ماشین‌ها است، می‌آید و ربات دیگر که به مرد جیوه‌ای معروف است برای کشتن این پسر می‌آید.

نقطه اشتراک T۸۰۰ و T۱۰۰۰ این است که هر دو ربات هستند، اما دو هدف متفاوت در قبال انسان‌ها را در پیش دارند. یکی برای نجات آمده است و دیگری برای کشتن که این امر به معنای قبضه شدن زندگی انسان‌ها توسط ربات‌های بسیار پیشرفته در آینده است. آینده‌ای که ترمیناتور ۲ از جهان به تصویر کشید برای پنج سال دیگر یعنی سال ۲۰۲۹ است و این امر نشان‌دهنده آن است که زندگی بشر بسیار زودتر از آن چیزی که فکرش را می‌کنیم به هوش مصنوعی وابسته می‌شود.

نقش فضای مجازی در توسعه هوش مصنوعی

چرخه ورود به دنیای هوش مصنوعی زمانی برای مردم ملموس شد که تلفن‌های همراه هوشمند شدند و روز‌به‌روز بر فناوری‌های آنها افزوده شد و شرکت‌های بزرگ دنیا با راه‌اندازی سایت‌ها و نرم‌افزار‌هایی مردم را با امکانات هوش مصنوعی آشنا کردند و امروز به بخش جدایی‌ناپذیر از زندگی مردم تبدیل شده است.

صنعت هوش مصنوعی به کشورمان هم وارد شده و نیازمند توجه بیشتر برای رشد و توسعه است به همین دلیل شرکت‌های دانش‌بنیان بر روی آن متمرکز شده‌اند تا نگذارند کشور در این زمینه از دنیا عقب بماند. البته دولت سیزدهم در مرداد امسال سند ملی هوش مصنوعی جمهوری اسلامی ایران مصوب شورای عالی انقلاب فرهنگی را برای اجرا به نهادهای ذی‌ربط ابلاغ کرد همچنین مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در شهریور گذشته از سامانه آزمایشی تنقیح قوانین با هوش مصنوعی رونمایی کرد که این امر نشان‌دهنده حرکت کشور به سوی این صنعت است.

باید جزو ۱۰ کشور برتر در هوش مصنوعی باشیم

صنعت هوش مصنوعی که آینده دنیا را دست خواهد گرفت می‌تواند در تمامی زمینه‌ها ازجمله نظامی کاربرد داشته باشد و رشد و توسعه در زمینه هوش مصنوعی از تاکیدات رهبر انقلاب است.

ایشان در دیدار با جمعی از نخبگان استعداد‌های علمی برتر کشور در ۲۶ آبان ۱۴۰۰ فرمودند: من پیشنهاد می‌کنم یکی از مسائلی که مورد تکیه و توجّه و تعمیق واقع می‌شود، مسئله هوش مصنوعی باشد که در اداره آینده‌ دنیا نقش خواهد داشت؛ حالا یا در معاونت علمی رئیس‌جمهور یا در دانشگاه باید کاری کنیم که ما در دنیا حدّاقل در [بین]ده کشور اوّل در مورد هوش مصنوعی قرار بگیریم که امروز نیستیم؛ امروز کشور‌هایی که درجه‌ اوّل در مسئله هوش مصنوعی هستند، حالا غیر از آمریکا و چین و … که در رده‌های بالا هستند، بعضی از کشور‌های آسیایی هم هستند، بعضی کشور‌های اروپایی هم هستند [امّا] ما نیستیم؛ البتّه کشور‌های آسیایی ظاهراً بیشتر هم هستند؛ در آن ۱۰ رتبه اوّل، تعداد کشور‌های آسیایی بیشتر است. باید کاری کنیم که حدّاقل به ۱۰ کشور اوّل دنیا در این مسئله برسیم.

رهبر انقلاب در ۶ شهریور ۱۴۰۳ در نخستین دیدار با اعضای هیئت دولت چهاردهم نیز گفتند: امروز هوش مصنوعی با یک شتاب حیرت‌دهنده‌ای [دارد پیش می‌رود]؛ یعنی انسان متحیّر می‌شود از شتابی که این فنّاوری عجیب در دنیا پیدا کرده و دارد پیش می‌رود. خب الان دستگاه‌های مختلف ما نظامی و غیرنظامی از هوش مصنوعی دارند استفاده می‌کنند، بهره‌برداری می‌کنند، امّا این ما را فریب ندهد. در مسئله هوش مصنوعی، بهره‌بردار بودن امتیاز نیست؛ این فنّاوری لایه‌های عمیقی دارد که باید بر آن لایه‌ها مسلّط شد؛ آن لایه‌ها دست دیگران است. 

مقام معظم رهبری اظهار کردند: اگر شما نتوانید لایه‌های عمیق و متنوّع این فنّاوری هوش مصنوعی را تأمین کنید، فردا اینها یک ایستگاهی مثل آژانس اتمی درست می‌کنند برای هوش مصنوعی که الان دارند مقدّماتش را فراهم می‌کنند که اگر چنانچه به آن ایستگاه رسیدید، باید اجازه بگیرید که در فلان بخش از هوش مصنوعی استفاده کنید، در فلان بخشِ دیگر حق ندارید استفاده کنید! این‌جوری است؛ زرنگ‌های دنیا، فرصت‌طلب‌ها و قدرت‌طلب‌های دنیا دنبال این چیز‌ها هستند. یک آژانس هوش مصنوعی هم به وجود می‌آید، آن‌وقت اجازه نمی‌دهند که شما از این منطقه عبور کنید. خودتان باید برسید به فنّاوری‌های عمیق و ژرف این مسئله و لایه‌های زیرساختی هوش مصنوعی را باید در کشور دنبال کنید. آن کسانی که مسئول این مسائل هستند ان‌شاء‌الله اینها را دنبال کنند. البتّه زمان دولت سیزدهم یک سازمانی تشکیل شد به نام «سازمان ملّی هوش منصوعی»، زیر نظر رئیس‌جمهور؛ این کار خوبی بود که خب حالا دیگر نصفه‌کاره مانده. اگر چنانچه همان سازمان زیر نظر خود آقای رئیس‌جمهور ادامه‌ی کار بدهد، امید فراوانی وجود دارد که ان‌شاء‌الله این کار به همین شکلی که عرض شد پیش برود.

تلاش برای نوشتن قانون جامع هوش مصنوعی

در یازدهمین دوره مجلس شورای اسلامی فراکسیونی با عنوان فراکسیون هوش مصنوعی تشکیل شد و در مجلس دوازدهم جلسه تدوین طرح هوش مصنوعی در کمیته ارتباطات و فناوری اطلاعات کمیسیون صنایع و معادن مجلس برگزار شد که این امر نشان‌دهنده عزم مجلس برای نوشتن یک قانون جامع در زمینه هوش مصنوعی است.

رضا تقی‌پور انوری عضو کمیسیون صنایع و معادن مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگو با خبرنگار باشگاه خبرنگاران جوان درباره توسعه هوش مصنوعی در کشور گفت: نقش هوش مصنوعی در اداره امور روزبه‌روز بیشتر می‌شود به این معنی که ما هر جایی لفظ هوشمندسازی را به‌کار می‌بریم معنایش این است که در این سیستم هوش مصنوعی استفاده شده است.

وی اظهار کرد: در دو الی سه نسل گذشته درباره اتوماسیون صحبت می‌کردیم و یا می‌گوییم یک سیستمی صددرصد خودکار است و یا درصدی از آن را نیروی انسانی اداره می‌کند لذا اگر الان در مباحث نفتی و پالایشگاه‌ها از هوش مصنوعی استفاده کنیم موضوعیت دارد منتها میزانش به نسبت رشد و بلوغ آن فناوری است. 

نماینده مردم تهران، ری، اسلامشهر، شمیرانات و پردیس در مجلس تصریح کرد: توصیه ما این است که سعی کنیم دانش هوش مصنوعی بومی باشد، چون سرنوشت خیلی از مسائل را به ماشین‌ها می‌سپریم و اگر در این مباحث سرآمد نباشیم و نتوانیم خودمان آنها را ابداع کنیم ممکن است آسیب‌ها بر فرصت‌ها غلبه کند لذا باید از هوش مصنوعی استقبال کنیم.

تقی‌پور تاکید کرد: یکی از شرایط داشتن هوش مصنوعی توسعه دانش بومی و تربیت نیروی انسانی است و راهبرد‌هایی تدوین شده و امیدواریم کشور با این راهبرد بتواند یک توسعه موزون، معقول و در عین حال سریع را داشته باشد.

تاکید کشورها بر توسعه هوش مصنوعی

هوش مصنوعی به معنای یک ابزار برای رسیدن به قدرت مطرح است و کشور‌های زیادی در این زمینه مشغول به فعالیت هستند.

ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه در اول سپتامبر ۲۰۱۷ در سخنرانی خود به مناسبت بازگشایی مدارس برای دانش‌آموزان سراسر روسیه، با صراحت از اهمیت هوش مصنوعی در آینده روسیه و جهان سخن گفت. وی معتقد است هر کشور و افرادی که بتوانند رهبری فناوری هوش مصنوعی را در اختیار داشته باشند، حکمرانی جهان را برعهده خواهند گرفت. وی هوش مصنوعی را آینده جهان و بشریت معرفی کرد. 

پوتین گفت: در هوش مصنوعی فرصت‌های بزرگی وجود دارند که هم‌اکنون به‌عنوان تهدیدات بزرگ شناخته می‌شوند. وی از مخاطبان خود دعوت کرد که از فناوری‌ها و محصولات درجه دوم در این زمینه استفاده نکنند و به‌سوی رهبری هوش منصوعی در جهان گام جدی بردارند.

میرر یچیس، معاون بخش توسعه فناوری آژانس اطلاعات مرکزی آمریکا (سیا) هم چند سال پیش اعلام کرده بود این آژانس در حال انجام ۱۳۷ پروژه متفاوت هوش مصنوعی است. 

پارلمان بریتانیا هم در تاریخ ۲۹ ژوئن ۲۰۱۷ اعلام کرده بود کمیته‌ای با عنوان کمیته هوش مصنوعی از اعضای مجلس اعیان بریتانیا تشکیل داد که این اقدام به‌منظور بررسی تأثیرات اقتصادی، اخلاقی و اجتماعی پیشرفت‌های فناوری هوش مصنوعی انجام گرفت.

تلاش کشور‌های مختلف در صنعت هوش مصنوعی نشان می‌دهد که این دانش به یکی از ابزار‌های رسیدن به قدرت در جهان آینده تبدیل شده است و هر کشوری از آن جا بماند نمی‌تواند در آینده حرفی برای گفتن داشته باشد.

خبرنگار: محمد امیرحسینی